Μετατροπή-επιμέλεια κειμένου: «ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΝΕΑ»
Στα τέλη Απριλίου είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει από κοντά τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης στα ελληνικά σύνορα. Ο εκτελεστικός διευθυντής του Frontex, Χανς Λέιτενς, μιλώντας αποκλειστικά στο «Βήμα», τονίζει τη ζωτικής σημασίας συνεργασία του Οργανισμού με τη χώρα μας, την ώρα που η διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου το πρώτο τρίμηνο του 2024 ήταν η πιο ενεργή οδός εισόδου παράτυπων μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μετά την πρόσφατη επίσκεψή σας στην Ελλάδα, ποια η εντύπωσή σας για το μεταναστευτικό ζήτημα;
«Κατά την πρόσφατη τριήμερη επίσκεψή μου στην Ελλάδα, η σημασία της διαχείρισης της παράτυπης μετανάστευσης ήταν απολύτως σαφής. Είχα την ευκαιρία να συναντηθώ με σημαντικούς έλληνες αξιωματούχους και τις αφοσιωμένες ομάδες του Frontex και της Ελλάδας που εργάζονται ακούραστα στα θαλάσσια, χερσαία και εναέρια σύνορα. Η πρόκληση είναι σημαντική – τα στοιχεία μας για τη μεταναστευτική διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου από το πρώτο τρίμηνο δείχνουν διπλασιασμό των παράτυπων αφίξεων, ιδίως στα θαλάσσια σύνορα. Αυτό υπογραμμίζει την επίμονη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε από κοινού. Επί του εδάφους, σε μέρη όπως η Λέσβος και κοντά στην Αλεξανδρούπολη, είδα τη δύναμη της εταιρικής μας σχέσης στην πράξη. Η καθημερινή συνεργασία μεταξύ του Frontex και των ελλήνων αξιωματικών είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για τη σταθερότητα όλων των ευρωπαϊκών συνόρων. Δεν εστιάζουμε μόνο στην ασφάλεια των συνόρων, αλλά και στην προάσπιση των ευρωπαϊκών αξιών, του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Πρόκειται για μια κοινή αποστολή που υπερβαίνει τους απλούς συνοριακούς ελέγχους, με στόχο τη διασφάλιση των ιδανικών
που όλοι μας αγαπάμε».
Υπάρχει δυνατότητα ενίσχυσης των υφιστάμενων επιχειρήσεων και βελτίωσης της ανταπόκρισης της ΕΕ στις προκλήσεις που θέτουν οι γεωπολιτικές εξελίξεις;
«Απολύτως. Με σχεδόν 700 αξιωματικούς του Frontex να έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα – η μεγαλύτερη επιχειρησιακή μας παρουσία – είναι σαφές πόσο ζωτικής σημασίας είναι η συνεργασία μας. Αλλά δεν πρόκειται μόνο για αριθμούς. Κάθε επιχειρησιακή απόφαση, από τις αναπτύξεις δυνάμεων έως τις αλλαγές τακτικής, λαμβάνεται σε στενό συντονισμό με τις ελληνικές αρχές. Επαναξιολογούμε συχνά τις στρατηγικές μας για να διασφαλίσουμε ότι οι πόροι μας εφαρμόζονται εκεί όπου χρειάζονται πιο αποτελεσματικά. Στόχος του Frontex είναι να είναι κάτι περισσότερο από ένας απλός πάροχος πόρων – επιδιώκουμε να είμαστε ένας πραγματικός επιχειρησιακός εταίρος. Αυτό σημαίνει όχι μόνο υποστήριξη με προσωπικό και εξοπλισμό, αλλά και προσαρμογή στις δυναμικές ανάγκες των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, ενισχύοντας τη συλλογική μας αντίδραση σε κάθε κατάσταση που προκύπτει».
Ποια είναι, λοιπόν, η σημερινή κατάσταση της παράτυπης μετανάστευσης στη Μεσόγειο;
«Η κατάσταση είναι πολύπλοκη και διαρκώς μεταβαλλόμενη. Πρόσφατα, παρατηρήσαμε σημαντική αύξηση των παράτυπων διελεύσεων των συνόρων κατά μήκος της διαδρομής της Ανατολικής Μεσογείου, ιδίως στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Παρόλο που υπήρξε μια μικρή μείωση αυτών των αριθμών πρόσφατα, η κατάσταση απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση. Αντίθετα, στη διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου παρατηρήθηκε σημαντική μείωση, ενώ στο επικίνδυνο ταξίδι προς τα Κανάρια Νησιά εξακολουθούν να καταγράφονται αριθμοί-ρεκόρ. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων δεν αφορά μόνο την περιφρούρηση των συνόρων. Περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, στενή συνεργασία τόσο με τις χώρες προέλευσης όσο και με τις χώρες διέλευσης για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και την αντιμετώπιση των υποκείμενων αιτιών».
Είναι ρεαλιστική η πλήρης διακοπή των «παράτυπων» αφίξεων;
«Ρεαλιστικά, η διακοπή όλων των παράτυπων μεταναστεύσεων είναι ανέφικτη, καθώς η μετανάστευση είναι ένα φυσικό ανθρώπινο φαινόμενο που καθοδηγείται από πολλαπλούς παράγοντες, όπως η ασφάλεια, οι οικονομικές ευκαιρίες και οι παγκόσμιες ανισότητες. Ωστόσο, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να τη διαχειριστούμε με υπευθυνότητα και ανθρωπιά. Στόχος μας είναι να παρέχουμε εναλλακτικές λύσεις για τα επικίνδυνα ταξίδια και να διαχειριζόμαστε τα σύνορα με τρόπο που να σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ασφάλεια. Το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, το οποίο βρίσκεται υπό κατάρτιση, προσφέρει νέα εργαλεία για τη βελτίωση του τρόπου με τον οποίο διαχειριζόμαστε τη μετανάστευση. Το θέμα είναι να προετοιμαστούμε και να σχεδιάσουμε σε συνεργασία με κράτη- μέλη, όπως η Ελλάδα, για να εφαρμόσουμε αποτελεσματικά αυτές τις νέες στρατηγικές».
Η έρευνα του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή που ξεκίνησε μετά το ναυάγιο του «Adriana» τον Ιούνιο του 2023 έδειξε ότι ο Frontex εξαρτάται υπερβολικά από τη συγκατάθεση των εθνικών αρχών και, ως εκ τούτου, δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένος για να σώσει ζωές στη θάλασσα. Ποια είναι η θέση σας;
«Το τραγικό συμβάν του ναυαγίου του “Adriana” δίνει σημαντικά διδάγματα. Η επανεξέταση του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή ανέδειξε ορισμένα κρίσιμα σημεία, ιδίως όσον αφορά το εύρος του ρόλου του Frontex στις επιχειρήσεις διάσωσης. Ας μην ξεχνάμε: Ο Frontex είναι κατά βάση ένας οργανισμός ασφάλειας των συνόρων. Αλλά, φυσικά, είμαστε επίσης βαθιά αφοσιωμένοι στη διάσωση ζωών. Ο ρόλος μας, ωστόσο, είναι υποστηρικτικός – συνδράμουμε υπό τον συντονισμό των εθνικών κέντρων διάσωσης, τηρώντας αυστηρά τους διεθνείς νόμους που έχουν σχεδιαστεί για τη διάσωση ζωών στη θάλασσα. Η πρωταρχική μας αποστολή είναι η διασφάλιση των ευρωπαϊκών συνόρων, αλλά
όταν πρόκειται για έρευνα και διάσωση, τα σκάφη και τα αεροπλάνα μας βοηθούν ως μέρος μιας ευρύτερης, συντονισμένης προσπάθειας υπό την καθοδήγηση των κρατών-μελών. Στην πραγματικότητα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας, εντός των νομικών πλαισίων, για να βοηθήσουμε όσους βρίσκονται σε κίνδυνο. Δεν μπορούμε να υπερβούμε το νομικό πλαίσιο και αυτό μπορεί να αλλάξει μόνο εάν τα κράτη-μέλη αποφασίσουν να παραχωρήσουν ορισμένες από τις εξουσίες τους στον τομέα αυτόν στον Frontex».
Υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί ο Frontex να τερματίσει τις δραστηριότητές του σε ένα κράτος-μέλος της ΕΕ;
«Οι επιχειρήσεις του Frontex μπορούν να ολοκληρωθούν για διάφορους λόγους – μερικές φορές η συγκεκριμένη πρόκληση που δικαιολογούσε την παρουσία μας υποχωρεί . Ωστόσο, υπάρχουν καταστάσεις, στις οποίες πρέπει να εξετάσουμε το ενδεχόμενο αναστολής ή τερματισμού των επιχειρήσεων, ιδίως εάν υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η απόφαση αυτή δεν λαμβάνεται ποτέ ελαφρά τη καρδία. Περιλαμβάνει μια αυστηρή αξιολόγηση ότι έχουν εξεταστεί όλα τα άλλα διορθωτικά μέτρα. Ένα τέτοιο βήμα θα εξεταζόταν μόνο εάν υπήρχαν επίμονα ζητήματα που έρχονται σε σύγκρουση με την εντολή μας να προασπίζουμε τα θεμελιώδη δικαιώματα. Ο τερματισμός των εργασιών είναι ένα δραστικό μέτρο. Κάθε φορά που προκύπτουν τέτοιες καταστάσεις, συνεργαζόμαστε με τη χώρα για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, με στόχο την αναπροσαρμογή των δραστηριοτήτων με τους νόμους και τις αξίες της ΕΕ. Ως εκτελεστικός διευθυντής, θα πρέπει να είμαι βέβαιος ότι έχουν εξαντληθεί όλες οι άλλες δυνατότητες προτού λάβω μια τέτοια απόφαση. Πρέπει να δοθούν ευκαιρίες στη χώρα να βελτιωθεί και να φέρει τις ενέργειές της στα πρότυπα της ΕΕ. Τυχόν τερματισμός των επιχειρησιακών δραστηριοτήτων θα επηρέαζε την ικανότητα της ΕΕ να προστατεύει τα σύνορα, την όποια επιρροή μπορεί να έχει ο Frontex στην παρακολούθηση του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ακόμη και τη συλλογική μας ικανότητα να σώζουμε ζωές στη θάλασσα».
