Μετάφραση-απόδοση κειμένου στα ελληνικά: «ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΝΕΑ»
Η τελευταία έκθεση της KPMG για την κατανάλωση λαθραίων σιγαρέτων στην Ευρώπη (δείτε την έκθεση της KPMG εδώ) παρουσιάζει μια ανάμικτη εικόνα της γηραιάς ηπείρου. Η έκθεση, που παραγγέλθηκε από τη Philip Morris International (PMI), διεξάγεται ετήσια από το 2007, παρέχοντας μια ευρύτερη θεώρηση για το πώς η κατανάλωση μεταβάλλεται με το χρόνο. Καλύπτει την ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία και την Ελβετία, ενώ στην ανάλυση για πρώτη φορά φέτος περιλήφθηκε η Ουκρανία και η Μολδαβία.
Ο συνολικός όγκος κατανάλωσης λαθραίων και παραποιημένων σιγαρέτων σημείωσε σχετικά μέτρια άνοδο από 33,4 δισ. το 2019 σε 35,8 δισ. σιγαρέτα το 2022. Όμως, ο συνολικός όγκος κρύβει δύο εξελίξεις: Η πρώτη είναι η ανησυχητική μεγέθυνση της αγοράς παραποιημένων σιγαρέτων, που από 5,5 δισ. το 2019 αυξήθηκε σε 13,1 δισ. το 2022, υπερδιπλασιάζοντας το μερίδιό της στην λαθρεμπορική αγορά. Η δεύτερη είναι η έντονα άνιση κατανομή της, με τη Γαλλία από μόνη της να έχει το 47% της παράνομης κατανάλωσης καπνικών στην ΕΕ των 27 Κ-Μ, ενώ 21 από τα 27 κράτη μέλη να σημειώνουν στάσιμη ή μειωμένη κατανάλωση.
“Μέσα σε τρία χρόνια η κατανάλωση στη Γαλλία λίγο-πολύ διπλασιάστηκε,” δηλώνει ο κ. Gregoire Verdeaux, ανώτερος αντιπρόεδρος Εξωτερικών Υποθέσεων της PMI. “Η μέτρηση της κατανάλωσης παρανόμων σιγαρέτων βασίζεται στα άδεια πακέτα, με συνέπεια οι αριθμοί της έκθεσης να είναι μικρότεροι από την πραγματικότητα.”
Ερωτηθείς για τους λόγους που η Γαλλία έχει τόσο έντονη διαφορά στην κατανάλωση, ο κ. Verdeaux είπε ότι υπήρξαν τρία στοιχεία που προκάλεσαν την “τέλεια καταιγίδα”: “Η πληθώρα καπνιστών. Η ευαισθησία τους στις μεταβολές της τιμής πακέτου. Και, η προδιάθεσή τους να στραφούν στην αγορά λαθραίων ή παραποιημένων σιγαρέτων.”
Γενικά, η αναλογία καπνιστών είναι πολύ μικρότερη στους εργαζόμενους, ενώ αυξάνεται κατά πολύ στους ανέργους και στους χαμηλόμισθους. Η κρίση του κόστους διαβίωσης οδήγησε πολλούς καπνιστές να στραφούν στην αγορά λαθραίων, ιδίως όπου υπάρχει υψηλή φορολόγηση των καπνικών και έλλειψη προσιτών υποκατάστατων.
Από την άλλη πλευρά, η μελέτη της KPMG βρήκε ότι 21 χώρες παρουσίασαν σταθερή ή φθίνουσα κατανάλωση παράνομων σιγαρέτων. Αν εξαιρεθεί η Γαλλία από την εικόνα, η συνολική κατανάλωση παρουσιάζει πτώση κατά 7.5%. Αυτή αποδίδεται εν πολλοίς σε μειώσεις στην Ελλάδα, τις Κάτω Χώρες, την Πορτογαλία και τη Ρουμανία. Σημειωτέον, επίσης, ότι Πολωνία και Ρουμανία μείωσαν την κατανάλωση παρανόμων καπνικών στο ελάχιστο από τότε που γίνεται αυτή η ετήσια έρευνα.
Ερωτηθείς πως συνέβη κάτι τέτοιο, ο κ. Verdeaux είπε: “Χώρες όπως η Πολωνία και η Ελλάδα εξακολουθούν να διατηρούν υψηλά ποσοστά καπνιστών, όμως η αγορά παρανόμων καπνικών βρίσκεται σε πτώση. Παραδοσιακές πολιτικές ελέγχου κατανάλωσης καπνικών πολύ απλά δεν επαρκούν. Επιθετικές δημοσιονομικές πολιτικές, επιβολή απαγορεύσεων και απουσία αποτρεπτικών μέτρων σε ορισμένες χώρες απλά ωφελούν τους κακοποιούς και ωθούν τους καπνιστές στη μαύρη αγορά.”
Ο κ. Lukasz Koslowski, επικεφαλής οικονομολόγος της Πολωνικής Ομοσπονδίας Επιχειρηματιών, αποδίδει την επιτυχία της Πολωνίας σε τέσσερεις παράγοντες: “Στην Πολωνία, έχουμε έναν οδικό χάρτη φορολόγησης καπνικών. Αυτός μα δείχνει το επίπεδο φορολογίας στα καπνικά προϊόντα ως το 2027. Έτσι, η αγορά έχει μεγαλύτερες ευκαιρίες να προσαρμοστεί. Δεύτερον, οι φορολογικές Αρχές της Πολωνίας έχουν θεσπίσει συμφωνίες με τους κοινωνικούς εταίρους της αγοράς, που βοήθησαν στην καταστολή των παράνομων δραστηριοτήτων. Νομίζω, επίσης, ότι η φορολογική νομοθεσία μας περιλαμβάνει διαφοροποίηση των επιπέδων φορολόγησης των καπνικών προϊόντων, ενθαρρύνει τον κόσμο να αναζητά νόμιμα και φθηνά καπνικά υποκατάστατα, όπως θερμαινόμενος καπνός, ηλεκτρονικά τσιγάρα ή “πουγκιά” νικοτίνης. Τέλος, τα επίπεδα παράνομης διακίνησης καπνικών μειώθηκαν λόγω αυστηρών συνοριακών ελέγχων με τη Λευκορωσία. Σήμερα, η τάση στην Ευρώπη είναι οι εγχώριες παράνομες βιομηχανίες καπνικών.”
Η αποτυχία μείωσης της παράνομης αγοράς συνεπάγεται δύο βαριά πλήγματα. Πρώτον, η KPMG υπολογίζει ότι η αύξηση φορολόγησης των νόμιμων σιγαρέτων θα έχει το αντίστροφο αποτέλεσμα της μείωσης των κρατικών εσόδων από τα τσιγάρα. Η KPMG υπολογίζει ότι η απώλειες εσόδων μπορεί να ανέλθουν σε €11,3 δισ. το χρόνο. Αυτό σημαίνει μια σημαντική αύξηση κατά 8,5% έναντι του 2021.
Δευτερευόντως, η διόγκωση της παραγωγής παραποιημένων κατέστη μια πολύτιμη πηγή προσόδων για τις οργανωμένες εγκληματικές ομάδες (ΟΕΟ). Οι ευρωπαϊκές Αρχές επιβολής νόμου αναφέρουν ότι η παραγωγή τους γίνεται επί το πλείστον εντός ΕΕ. Παρά το ρεκόρ κατασχέσεων το 2022, τα λαθραία τσιγάρα είναι μια επικερδής δραστηριότητα για τις ΟΕΟ και ένα μοντέλο επιχειρήσεων που ανθεί αυτή την περίοδο. Παρότι ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία και τη Λευκορωσία φρέναρε τις εισαγωγές από αυτές τις χώρες, οι ΟΕΟ παρενέβησαν για να εγκαταστήσουν τις δικές τους γραμμές παραγωγής, έτοιμες για να ανεφοδιάσουν τις υψηλής διατίμησης αγορές στη Δυτική Ευρώπη. “Δεν είναι 100% ξεκάθαρο,” λέει ο κ. Verdeaux. “Όμως, οι επιδρομές της αστυνομίας υποδηλώνουν ότι το φαινόμενο της παραγωγής παράνομων καπνικών έχει εξελιχθεί σε εσωτερικό ζήτημα στην ΕΕ.”
“Οι ΟΕΟ ελκύονται από τα υψηλά κέρδη που μπορούν να αποκομίσουν από την αφορά παραποιημένων,” λέει η κα Vanessa Franssen, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Λιέγης, Συμβεβλημένης Ανώτερης Ερευνήτριας στο KU Leuven. Η κα Franssen λέει ότι στις συνεντεύξεις της με εκπροσώπους φορέων επιβολής νόμου, αυτοί διέβλεψαν το διογκούμενο παράνομο εμπόριο με το Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, με προβλεπόμενες αυξήσεις της φορολογίας των τσιγάρων. “Είναι σε εξέλιξη συζήτηση για τα βέλτιστα επίπεδα επιβολής φορολόγησης, όμως όσο υπάρχουν αποκλίνοντες φορολογικοί συντελεστές το οργανωμένο έγκλημα θα έχει το πλεονέκτημα.”
Ο κ. Juan Carlos Buitrago Arias, απόστρατος Ταξίαρχος της Εθνικής Αστυνομίας της Κολομβίας με εμπειρία σε όλα τα ζητήματα παράνομου εμπορίου και της εμπλοκής των εγκληματικών οργανώσεων, η διεθνής συνεργασίας είναι κρίσιμης σπουδαιότητας. Το έργο του περιλάμβανε συνεργασία με διάφορους Οργανισμούς, όπως η Europol, προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτές τις περίπλοκες εγκληματικές οργανώσεις. Λέει πως το παράνομο εμπόριο τσιγάρων είναι αναμεμιγμένο ιδίως με τα σκληρά ναρκωτικά και σε ορισμένες περιπτώσεις ιδιαίτερα επικερδές για τις εγκληματικές συμμορίες: “Το παράνομο εμπόριο τσιγάρων δεν είναι ούτε μικρό ούτε χωρίς θύματα. Είναι έγκλημα υψηλού κέρδους και χαμηλού ρίσκου, που ωφελεί διεθνικά εγκληματικά δίκτυα. Αυτή είναι η πραγματικότητα που οι κυβερνήσεις πρέπει να κοιτάξουν κατάματα.”
Η έρευνα αποκάλυψε, επίσης, ότι στην παραγωγή παράνομων τσιγάρων χρησιμοποιήθηκαν άνθρωποι που στο παρελθόν υπήρξαν θύματα παράνομης διακίνησης προσώπων. “Οι άνθρωποι ζούσαν σε τραγικές συνθήκες και αντιμετώπιζαν απάνθρωπη μεταχείριση, λέει η κα Franssen. “Παρατηρούμε επίσης τον κίνδυνο διαφθοράς. Το οργανωμένο έγκλημα προσπαθεί ναι εισχωρήσει στο προσωπικό των Τελωνείων και της Αστυνομίας για να αποκτήσει πληροφορίες. Δεν γνωρίζουμε την έκταση αυτού του προβλήματος.”
Οι φορείς επιβολής νόμου καταβάλουν προσπάθειες να αντιμετωπίσουν το λαθρεμπόριο, όμως είναι ένας “σισύφειος” αγώνας με διάφορους διαύλους, όπως πλατφόρμες στο διαδίκτυο, να συνεχίσουν να διευρύνονται, με τις παραγγελίες να εκτελούνται μέσω υπηρεσιών τρίτων μερών.
“Οι Κάτω Χώρες υιοθετούν δι-υπηρεσιακή, δι-υπουργική προσέγγιση με στόχο το πρόβλημα,” λέει η κα Franssen. “Η προσέγγιση αυτή κάνει να συνεργάζονται αστυνομία, αναλυτές δεδομένων, Τελωνειακές Αρχές, ο Δημόσιος Κατήγορος και συνεισέφερε στην μείωση των παραποιημένων τσιγάρων.”
Σε άλλες χώρες η συνεργασία διαφορετικών υπηρεσιών αποδεικνύεται δύσκολη, καθώς υπάρχει ανάγκη να εδραιωθεί εμπιστοσύνη ανάμεσά τους και μεταξύ διαφορετικών χωρών, στόχος που προσπαθεί να πετύχει η Europol.
Η PMI απευθύνει έκκληση για επαναξιολόγηση των επιλογών πολιτικής που πιστεύεται ότι οδήγησαν στη διόγκωση αυτής της αγοράς.
“Ορισμένες χώρες είναι απρόθυμες να ενσωματώσουν την καινοτομίας και να προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις στους ενήλικες καπνιστές,” λέει ο κ. Verdeaux. Αυτό θα σημάνει άρση απαγορεύσεων, ώστε νομικά να είναι διαθέσιμες οι εναλλακτικές λύσεις, να είναι οικονομικά ανταγωνιστικές προς την παράνομη αγορά και αποδεκτές από πλευρά συνήθειας από τους τρέχοντες καπνιστές. “Το τίμημα που έχει ο αρνητικός αντίκτυπος των παράνομων τσιγάρων στους ενήλικες καπνιστές και στη δημόσια υγεία είναι πάρα πολύ υψηλό για να αγνοηθεί.”
