Στο Τομπρούκ, μία είναι η λέξη στα χείλη των μεταναστών: Γαύδος

ΚΡΗΤΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΗ. «Δεν είναι εύκολο να φθάσει κανείς στην παραλία Τρυπητή της Γαύδου, το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης» μας λέει ο βαρκάρης μας, Γιάννης Τσιγωνάκης. Μέρα μεσημέρι και ο ήλιος καίει με πρωτόγνωρες θερμοκρασίες για την εποχή. [Ακούστε το ηχητικό] Μπροστά μας το Λιβυκό Πέλαγος. Τα νερά τιρκουάζ. Επάνω στους βράχους δεσπόζει η λεγόμενη καρέκλα που έφτιαξαν έξι Ρώσοι επιστήμονες, οι οποίοι κατέφθασαν εδώ μετά το Τσέρνομπιλ, αφού γιατροί στη Ρωσία τους σύστησαν το μικρό ακριτικό νησί ως ένα παρθένο μέρος με καθαρή ατμόσφαιρα.

Πράγματι το μέρος είναι μαγικό. Η παραλία βρίσκεται στην έξοδο ενός ξεροπόταμου, ενώ δίπλα υπάρχει μια αλατολίμνη. [Ακούστε το ηχητικό] Εκεί βρίσκουν καταφύγιο πολλά πτηνά που μεταναστεύουν τον χειμώνα από την Ευρώπη προς την Αφρική. Το νησί όμως της Καλυψούς, που στο ομηρικό έπος υποδέχθηκε τον Οδυσσέα, σήμερα δεν υποδέχεται μόνο μεταναστευτικά πουλιά.Τους τελευταίους μήνες έχει υποδεχθεί περισσότερους από 600 παράτυπους μετανάστες, οι οποίοι διασχίζουν το Λιβυκό Πέλαγος για να περάσουν στην Ευρώπη. Αλλοι τόσοι περίπου έχουν εντοπιστεί μερικά ναυτικά μίλια από τη Γαύδο και έχουν μεταφερθεί στα νότια παράλια της Κρήτης πριν αποβιβαστούν στο νησί.

[Ακούστε το ηχητικό] «Και όταν βγούνε, όταν τους δεις, καταλαβαίνεις ότι κάνουν τον σταυρό τους που φθάσανε», σχολιάζει ο αντιδήμαρχος. «Για να κάνουν έτσι, σημαίνει ότι από εκεί υπάρχει κάτι πολύ σοβαρό, για να μπαίνουν στη διαδικασία. Εντάξει, τι να λέμε, είναι ανοιχτή θάλασσα, οι πιθανότητες (να βγεις) είναι 50 – 50».

Είναι κοινό μυστικό πως στο νησί δεν υπήρχε κανένας λιμενικός στο φυλάκιο ως και τον Απρίλιο. Οι λιμενικοί έφθασαν στο νησί από την Κρήτη, πρόσφατα. Δεν υπήρχαν όμως ούτε και εφόδια, αφού ο πληθυσμός του νησιού τον χειμώνα δεν ξεπερνάει τους 60 με 70 κατοίκους. Τα νέα για τη νέα υδάτινη δίοδο στην Ευρώπη ήταν ήδη εξώφυλλο στη βρετανική εφημερίδα Guardian, όταν οι αρχές κινητοποιήθηκαν, έπειτα από απανωτά αιτήματα της δημάρχου Λίλιαν Στεφανάκη και της τοπικής κοινωνίας.

«Είναι η Γαύδος η νέα Λαμπεντούζα;» ανέγραφαν οι επικεφαλίδες. «Ηρθαν, αλλά αργά» λένε οι ντόπιοι στην Καραβέ, το λιμάνι του νησιού, όπου συναντιούνται για καφέ και για να χαζέψουν το πλοίο που σε λίγο θα αναχωρήσει. «Η κατάσταση ήταν δύσκολη από την αρχή» συμφωνούν. «Και κάναμε ό,τι περνούσε από το χέρι μας για να την αντιμετωπίσουμε» λένε.

Πρώτος σταθμός: Απόβαση στην Τρυπητή

Πρώτος σταθμός των μεταναστών είναι η παραλία Τρυπητή. Εδώ γίνεται η απόβαση. «Ανακάλυψαν νέο δρόμο» επισημαίνει ο κύριος Γιάννης, ο οποίος δίστασε να μας φέρει ως την παραλία. Λίγο οι δουλειές, λίγο ο καιρός, λίγο η άρνηση των κατοίκων να έρθουν αντιμέτωποι με τη μεταναστευτική κρίση που βιώνει το νησί, συναντήσαμε συνολικά μεγάλη αντίσταση στο να δούμε από κοντά τα σαπιοκάικα, τα οποία κείτονται σήμερα στην άμμο της λευκής παραλίας διαλυμένα από το κύμα. «Κάποια έμειναν εδώ, ενώ άλλα τα μεταφέραμε στο λιμάνι» σημειώνει ο βαρκάρης. «Οι βάρκες αυτές βρίσκονται πλέον στη δικαιοδοσία του δήμου και πρέπει είτε να καταστραφούν ή να πουληθούν, αν είναι σε καλή κατάσταση. Ολα αυτά έχουν ένα κόστος» τονίζει.

«Οταν ενημερωθούμε για την άφιξή τους, πάμε εκεί πέρα και κάνουμε σε πρώτη φάση μια συζήτηση μαζί τους, λίγο αγγλικά, λίγο ελληνικά, ακόμη και με νοηματική. Για να καταλάβουμε πόσοι είναι περίπου στον αριθμό, τους βάζουμε να μετρηθούν, και μετά μετράμε και εμείς. Κάποιοι από αυτούς έχουν ανέβει και στο χωριό, όλοι οι υπόλοιποι αναμένουν στην παραλία», μας λέει ο Μιχάλης Λαμπάκης, αντιδήμαρχος Γαύδου. «Αφού κάνουμε την καταμέτρηση και ξέρουμε πόσοι είναι ακριβώς, κρατάμε το νούμερο και τους πάμε από την παραλία της Τρυπητής μέχρι τον Κόρφο, συνήθως με τα πόδια. Μετά βλέπουμε σε τι κατάσταση είναι, αν χρειάζεται κάποιος γιατρό, ή αν δεν μπορεί κάποιος να περπατήσει επειδή έχει χτυπήσει. Οι γυναίκες και τα παιδιά έχουν ειδικές ανάγκες. Αυτούς τους πάμε είτε με φορείο ή και με βάρκες» συμπληρώνει.

Δεύτερος σταθμός: Φιλοξενία στον Κόρφο

Υστερα από μιαμισή ώρα περπάτημα σε ένα μονοπάτι, οι μετανάστες θα φιλοξενηθούν στην παραλία του Κόρφου, σε ένα κτίριο του δήμου το οποίο προοριζόταν για τη στέγαση υπαλλήλων, με χωρητικότητα 50-60 ατόμων. «Eχει και μια σόμπα εκεί, διαθέτουμε κάποια ξύλα εμείς σαν δήμος, οπότε τους βάζουμε και τη σόμπα για να ζεσταθούν τον χειμώνα. Δηλαδή, κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε ώστε να τους βοηθήσουμε, γιατί είναι ανήμποροι, είναι και μικρά παιδιά ανάμεσά τους», συνεχίζει ο κ. Λαμπάκης. «Σπάνια υπάρχουν ανάμεσά τους γυναίκες και κορίτσια. Συνήθως είναι άντρες από 16-17 χρονών μέχρι 35-40 χρονών. Στη συνέχεια μιλάμε τηλεφωνικά με τους αρμόδιους: δημάρχους, λιμενικό, αστυνομία, πολιτική προστασία. Κατόπιν αγοράζουμε εξάδες νερό για να καλύψουμε αυτή την ανάγκη, ίσως και κάποιες κονσέρβες. Αναλόγως τι διαθέτουν τα μίνι μάρκετ, έχει τύχει να μη βρίσκουμε νερά ή φαγητό» προσθέτει.

Παρ’ όλα αυτά όλοι έχουν σπεύσει να δώσουν ένα χεράκι. Οι ταβέρνες του νησιού, κλειστές έως τώρα, άναψαν τα μαγκάλια, ενώ μακαρόνια με κιμά σερβίρονται σε κατσαρόλες στους «ξένους». Το αρτοποιείο της Γαύδου άναψε τους φούρνους και η κυρία Στέλλα, η φουρνάρισσα, ψήνει ψωμιά και φτιάχνει σάντουιτς. Ολοι στο νησί έχουν δει κάτι ή έχουν ακούσει. Το θέμα τους καίει. Στην ταβέρνα Πανόραμα, με θέα τον κόλπο του Κόρφου, γίνονται ετοιμασίες για την καλοκαιρινή σεζόν. «Κανείς μας δεν θέλει απρόσμενους επισκέπτες» επισημαίνουν οι ιδιοκτήτες, ενώ το τηλέφωνο χτυπάει ξανά και ξανά για κρατήσεις.

Στην παραλία του Κόρφου έρχεται και ο γιατρός του νησιού για να εξετάσει τους μετανάστες. Δύο είναι οι γιατροί στο ιατρείο της Γαύδου και αλλάζουν βάρδια κάθε 15 μέρες. «Από ιατρικής άποψης οι μετανάστες έχουν κάποια προβλήματα υγείας» μάς λέει ο ένας εξ αυτών, συμπληρώνοντας ότι πολλοί έχουν λιποθυμικά επεισόδια από την κούραση, ενώ οι γυναίκες έχουν και άλλα ευαίσθητα γυναικολογικά θέματα.

[Ακούστε το ηχητικό] «Επειδή οι ηλικίες τους είναι κυρίως κάτω από 40, δεν με έχουν ανησυχήσει ιδιαίτερα» λέει. «Οι μισοί σχεδόν μπορεί να έχουν κάτι το οποίο μεταδίδεται, όπως η ψώρα που μεταδίδεται με την ανθρώπινη επαφή, κι αυτό είναι επικίνδυνο» συμπληρώνει. Τον ρωτάω γιατί. «Πιθανόν τους έχουν σε χώρους που είναι πολύ κοντά ο ένας με τον άλλον, και τους έχουν πολύ καιρό μαζί μέχρι να αποφασίσουν να τους μεταφέρουν, σε χώρους, όπως αποθήκες, που δεν είναι καθαροί» απαντά και τονίζει ότι στη συνέχεια, ο χώρος που φιλοξενούνται, για να απολυμανθεί από το ακάρι της ψώρας χρειάζεται ιδιαίτερη διαδικασία.

«Η κατάσταση είναι δύσκολη γιατί το νησί είναι πάρα πολύ μικρό και δεν έχει υποδομές. Το καλοκαίρι, έχει 350 κλίνες για να φιλοξενήσει από 2.500 έως 15.000 άτομα που επισκέπτονται τη Γαύδο. Το καλύτερο είναι [οι μετανάστες] να μη φτάνουν καν εδώ», προσθέτει ο γιατρός.

Όπως μας λένε οι κάτοικοι, το Λιμενικό παραλαμβάνει τους μετανάστες από το λιμάνι στην Καραβέ και τους μεταφέρει στην Παλαιόχωρα, στα Σφακιά και στην Αγία Γαλήνη, όπου υπάρχει και σταθμός του Λιμενικού. Τη μεταφορά τους αναλαμβάνει συχνά και το πλοίο της γραμμής «Σαμαριά», με καπετάνιο τον Ανδρέα Μαρτουλάκη.

Τρίτος σταθμός: Το πλοίο «Σαμαριά» 

«Παλαιοχώρα, Γαύδος, Σφακιά, σε αυτό το τρίγωνο κινούμαι τώρα 24 χρόνια» μας λέει ο καπετάν Ανδρέας, ο οποίος πλοηγεί πιστά στο Κρητικό Πέλαγος το «Σαμαριά», που σύμφωνα με τους ντόπιους αρχικά προοριζόταν για ποταμόπλοιο.

«Το πλοίο αυτό δεν εξυπηρετεί μόνο τη Γαύδο, εξυπηρετεί και όλα τα μέρη της Κρήτης που δεν πάει δρόμος, όπως η Αγία Ρούμελη» λέει ο καπετάνιος με τα πολλά γαλόνια θάλασσας πάνω του. «Εχουμε μεγάλη ευθύνη για αυτούς τους ανθρώπους, δεν μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε».

Τον ρωτάω για το φαινόμενο του μεταναστευτικού. «Δεν είναι φαινόμενο για εμάς» απαντά. «Είναι ένα πρόβλημα, το οποίο μάλιστα έχει προκύψει τώρα τελευταία. Το καλοκαίρι τα πράγματα θα γίνουν πολύ δύσκολα γιατί το πλοίο θα είναι γεμάτο και δεν θα μπορούμε να τους πάρουμε. Οπως καταλαβαίνετε, δεν μπορούμε να τους βάζουμε μαζί με τους τουρίστες. Γιατί αυτοί δεν έχουν εξεταστεί εθνικά. Δεν ξέρουμε ποιοι είναι. Πρέπει να είναι απομονωμένοι» τονίζει και κοιτάζει τον χάρτη. Τέσσερις ώρες είναι η διαδρομή έως τα Σφακιά. Στο πλοίο μερικοί φαντάροι κοιμούνται. Ο άνεμος βουίζει, είναι βόρειοανατολικός. Το απαγορευτικό είναι συχνό φαινόμενο, ειδικά όταν φυσάει βορειοδυτικός άνεμος. Στο κατάστρωμα ένα συνεργείο κινηματογράφου γυρίζει μια ταινία εποχής. Κανείς μετανάστης δεν είναι σήμερα μαζί μας αλλά όλοι τους περιμένουν.

Τέταρτος σταθμός: Νότια Κρήτη

Στο λιμάνι μας υποδέχεται ο αντιδήμαρχος Σφακίων, Γιάννης Μπραουδάκης. Μας τρατάρει σφακιανή πίτα για να πει με χαρά πως η Χώρα Σφακίων είναι έτοιμη να υποδεχθεί τους τουρίστες. Το θέμα των μεταναστών τον απασχολεί, αλλά μέχρι τώρα δεν αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα στην περιοχή.

«Κατεβαίνουν εδώ στο λιμάνι για λίγο. Μια φιλοξενία τους δίνουμε, αν θέλουν νερό, κάποιο χυμό, κάποια εδέσματα. Μετά έρχεται το λεωφορείο της αστυνομίας και φεύγουν. Βλέπουν και γιατρό, αν χρειαστεί. Μένουν τρεις με πέντε ώρες μέχρι να συντονιστούν όλα. Δεν έχουν παραμείνει νύχτα. Θέλω να είμαι αισιόδοξος, τα πράγματα καλυτερεύουν όσο πάει», συμπληρώνει.

Στη συνέχεια γυρίζει την κουβέντα στο φλέγον θέμα των ημερών. «Οι κρατήσεις αργούν λίγο φέτος. Δεν ξέρω για ποιον λόγο. Και πέρυσι δεν αρχίσαμε καλά. Δηλαδή Μάιο, Ιούνιο ήταν λίγο πεσμένα τα πράγματα. Αλλά μετά πήραν τα πάνω τους».

Το σούρουπο αφήνουμε τα Σφακιά για τα Χανιά, την τελευταία στάση των μεταναστών πριν την Αθήνα. Οι ανακρίσεις έχουν ολοκληρωθεί και έχουν εντοπιστεί οι διακινητές, οι οποίοι μεταφέρονται πρώτοι στη Μαλακάσα, χωριστά από τους υπόλοιπους μετανάστες. Στα Χανιά, στην Παιδική Κατασκήνωση Καλαθά, οι μετανάστες φιλοξενούνται για μερικά εικοσιτετράωρα πριν επιβιβαστούν στο πλοίο της γραμμής που αναχωρεί βράδυ από τη Σούδα για την Αθήνα. Αυτές τις μέρες, στον εξωτερικό χώρο της κατασκήνωσης, απλωμένες μπουγάδες μαρτυρούν την παρουσία πολλών ανθρώπων. Καθώς πλησιάζουμε το προσωρινό αυτό camp, oι φύλακές του μας απομακρύνουν. Το αυτοσχέδιο κέντρο φιλοξενίας φυλάσσεται σαν αστακός. «Δεν υπάρχει θέμα εδώ, μην ψάχνετε» μας λένε οι άνδρες του Λιμενικού.

Από τη Σούδα στην Αθήνα

Λίγες ώρες μετά, στο λιμάνι της Σούδας καταφθάνουν οι αστυνομικές κλούβες που μεταφέρουν τους μετανάστες από τον Καλαθά. Νέα παιδιά τα περισσότερα, θα ανέβουν στο πλοίο των εννέα. Το ξημέρωμα θα τους βρει στην Αθήνα, στη δομή της Μαλακάσας. Εκεί θα αιτηθούν άσυλο για να παραμείνουν στην Ευρώπη. Εχουν ήδη στείλει μηνύματα στους δικούς τους που περιμένουν στις ακτές της Λιβύης και έχουν γνωστοποιήσει τη διαδικασία. Τους δίνουν και συμβουλές: «Μην πάτε στη Γαύδο, να στείλετε μήνυμα πριν χτυπήσετε στεριά για να σας μαζέψουν από τη θάλασσα».

Πίσω στη Γαύδο, αν και είναι μέρες που δεν έχει φθάσει «καραβιά», τα πνεύματα παραμένουν ανήσυχα. «Την οικονομική ενίσχυση την περιμένουμε να έρθει, δεν την έχουμε λάβει. Σε περίπτωση που συνεχιστούν οι ροές θα είναι πιο αποτελεσματικό να σταθμεύει σκάφος του Λιμενικού στη Γαύδο για να παρεμβαίνει άμεσα» επισημαίνει η δήμαρχος του νησιού, Λίλιαν Στεφανάκη. Λίγες μέρες πριν, σε επίσκεψή του στο Ηράκλειο, ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Δημήτρης Καιρίδης, άφησε να εννοηθεί, παρά τις τοπικές διαφωνίες, πως η δημιουργία δομών προσωρινής φιλοξενίας στην Κρήτη είναι μονόδρομος.

«Η Ελλάδα προβάλλεται σήμερα ως ένα μοντέλο πρότυπο μεταναστευτικής πολιτικής» τόνισε ο υπουργός, κάνοντας λόγο για ισορροπία. «Από τη μια η καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευης και από την άλλη οι νόμιμες εναλλακτικές οργανωμένης μετανάστευσης με όρους και κανόνες, σύμφωνα με τις ανάγκες της ελληνικής οικονομίας. Ετσι απαντάμε στα άκρα. Στα άκρα των μεν που θεωρούν κάθε μετανάστευση καλή και καλοδεχούμενη, πράγμα που δεν ισχύει, και στα άκρα των δε που θεωρούν κάθε μετανάστευση εκ προοιμίου αρνητική και εχθρική, κάτι που επίσης δεν ισχύει. Διότι η μετανάστευση μπορεί, όταν γίνεται με όρους και κανόνες, σύμφωνα με τις δικές μας ανάγκες και επιλογές, να έχει και πολύ θετικά αποτελέσματα για την κοινωνία υποδοχής».

Ωστόσο η πολιτική γλώσσα δεν φτάνει στα αυτιά των κατοίκων της Γαύδου. «Είπαμε στον υπουργό ξανά και ξανά πως εδώ πέρα είμαστε λίγοι, και ναι μεν έχουμε ένα καράβι το οποίο εξυπηρετεί το νησί, αλλά το μέρος είναι στη μέση του πουθενά, όπως είδατε. Ανάμεσα στην Αφρική και την Κρήτη. Ολοι οι αέρηδες το πιάνουν, όλοι οι καιροί. Πρέπει να έχουμε τρόφιμα, να έχουμε υπνόσακους και σκηνές, ώστε σε περίπτωση που βγουν να μπορούμε να κάνουμε ό,τι καλύτερο γίνεται για εκείνους» λέει με ανησυχία ο αντιδήμαρχος. «Αλλά από εκεί πέρα είπαμε και κάτι άλλο στον υπουργό και σε όλους. Οτι εμείς εδώ πρέπει να κοιτάμε να μη βγαίνουν οι άνθρωποι στη Γαύδο. Όχι ότι δεν θέλουμε να τους βοηθήσουμε, αλλά δεν μπορούμε». Απέναντι όμως, στο Τομπρούκ, μία είναι η λέξη στα χείλη των ανθρώπων, Γαύδος. Ο δρόμος έχει ανοίξει.