Όποτε καλούμαι σε εκδηλώσεις να παρουσιάσω τη δουλειά μου στην αναπαράσταση δεδομένων (data visualizations), ρίχνω στο κοινό το εξής δόλωμα: ποια πιστεύετε ότι είναι μεγαλύτερη σε έκταση, η Γροιλανδία ή η Ινδία;
Πολλοί, έχοντας κατά νου τον κλασικό σχολικό χάρτη, σπεύδουν να ψηφίσουν την πρώτη και σχεδόν ξαφνιάζονται όταν μαθαίνουν ότι δεν ισχύει. Δεν είναι ότι οι σχολικοί χάρτες αποτελούν έργο κάποιας συνωμοσίας ή προϊόν fake-news, απλώς η συγκεκριμένη προβολή (Mercator) «τεντώνει» τις χώρες κοντά στους πόλους, δείχνοντάς τες μεγαλύτερες από το κανονικό.
Με την ίδια λογική, όσοι μάθαμε να βλέπουμε τα εκλογικά αποτελέσματα ως μπλε/ροζ/πράσινη μπογιά χυμένη στον γεωγραφικό χάρτη της Ελλάδας, φτάνουμε να αγνοούμε σημαντικά πράγματα για το πώς ψηφίζουν οι πολίτες της χώρας. Με αυτήν τη σκέψη στο μυαλό και αρκετές γραμμές ανοικτού κώδικα μπορούμε πλέον να δούμε εδώ* και εδώ** τις ελληνικές εκλογές με άλλο μάτι.
Συμμετοχή και αποχή
Σε πρώτη φάση, αξίζει να δούμε πόσο συγκρίσιμο με τη συμμετοχή είναι το ποσοστό της αποχής. Για του λόγου το αληθές, όσοι απείχαν από τις τελευταίες εθνικές εκλογές είναι εν τέλει περισσότεροι και από το σύνολο όσων προσήλθαν στις κάλπες και ψήφισαν είτε Νέα Δημοκρατία είτε ΣΥΡΙΖΑ!
Παλαιότερα, υπήρχε ο αφορισμός πως η αποχή συνίσταται σε μη ενημερωμένους εκλογικούς καταλόγους, με πλήθος από εγγραφές ψηφοφόρων που έχουν εγκαταλείψει τα εγκόσμια. Όμως αυτή η θεώρηση αγνοεί όλους όσοι ήθελαν, αλλά δεν τους επετράπη να ψηφίσουν: από φοιτητές που σπουδάζουν στον εξωτερικό και νέα παιδιά που έφυγαν λόγω της κρίσης, μέχρι ναυτικούς στα καράβια, αποσπασμένους στρατιωτικούς, αθλητές με υποχρεώσεις και εποχικούς υπαλλήλους. Η ίδια η γεωγραφική αποτύπωση της αποχής δείχνει πως παραμεθόριες περιοχές, ορεινά και νησιά εμφανίζουν ποσοστά αποχής άνω του 50%, με αποτέλεσμα να ευνοούνται οι αστικές περιοχές και τα πεδινά.
Εκλογικός νόμος
Οι εκλογές της περασμένης Κυριακής έγιναν με τον νόμο της απλής αναλογικής, όπου και το ποσοστό των εδρών για κάθε κόμμα είναι μεν μεγαλύτερο του ποσοστού επί των εγκύρων, αλλά μοιράζεται ομοιόμορφα.
Οι προηγούμενες εθνικές εκλογές, τον Ιούλιο του 2019, έγιναν με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής. Όπως και αποτυπώνεται παρακάτω, το πρώτο κόμμα ευνοείται σε ποσοστό εδρών κυρίως εις βάρος των δύο επομένων στην κατάταξη, ενώ τα μικρότερα λαμβάνουν σχετικά αναλογικά τις έδρες τους. Με το ίδιο ποσοστό περίπου αλλά μικρότερο αριθμό ψήφων, το πρώτο κόμμα έβγαλε 12 έδρες παραπάνω το 2019 από ό,τι το 2023.
Στις ευρωεκλογές, όμως, η πεποίθηση ότι πρέπει να στηρίζει κανείς μικρότερα κόμματα επαληθεύεται στην πράξη, αφού τον Μάιο 2019 αυτά έβγαλαν σημαντικά μεγαλύτερο πλήθος ευρωβουλευτών αναλογικά με το ποσοστό των ψήφων τους.
Αξίζει βέβαια να δει κάποιος και το θηριώδες ποσοστό των κομμάτων που αθροιστικά έμειναν εκτός εκπροσώπησης, με μέγεθος συγκρίσιμο με αυτό του ΣΥΡΙΖΑ, που ήταν τότε κυβέρνηση.
Πρώτο κόμμα
Το υπουργείο Εσωτερικών δίνει τον χάρτη με τις εκλογικές περιφέρειες χρωματισμένες στο χρώμα του κόμματος που πρωτεύει σε ποσοστό επί των εγκύρων. Αυτή η προβολή κάνει συχνά την Κρήτη να είναι «πάντα πράσινη/ροζ» και τη Μακεδονία «πάντα μπλε». Εάν δούμε όμως την προβολή αυτήν σε επίπεδο Καλλικρατικών Δήμων ή Καποδιστριακών Κοινοτήτων, αναδεικνύονται καλύτερα τα τοπικά χαρακτηριστικά.
Παρά τη μεγάλη επικράτηση της Νέα Δημοκρατίας, φαίνεται δηλαδή ότι οι μειονοτικές περιοχές στην Θράκη, τόσο στη Ροδόπη άλλα και στην Ξάνθη, έδωσαν το προβάδισμα στον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ το ΚΚΕ διατηρεί ισχυρά διαχρονικά ερείσματα στην Ικαρία.
Εάν τώρα προβάλουμε κατά δεύτερο κόμμα σε Καλλικρατικούς Δήμους, προκύπτει πως σημαντικές περιοχές στη Μακεδονία και τη Θράκη καθώς και τα ¾ της Κρήτης έφεραν το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ στη δεύτερη θέση.
Στα μικρότερα κόμματα που έμειναν εκτός Βουλής, ξεχωρίζει η περίπτωση του κόμματος ΝΙΚΗ, το οποίο σε όλους σχεδόν τους δήμους της Βόρειας Ελλάδας εμφανίζει ποσοστά μεγαλύτερα του ποσοστού επικρατείας, δείχνοντας έτσι και την αναγνωσιμότητα στη Μακεδονία σε σχέση με τη Νότια Ελλάδα και τα νησιά.
Εκλογικές μετατοπίσεις
Η αποτύπωση των εκλογικών αποτελεσμάτων στον γεωγραφικό χάρτη της χώρας φανερώνει μεν πώς ψηφίζει η πλειοψηφία στο Λασίθι και στην Καστοριά, χάνει όμως στη βαρύτητα που έχει η κάθε περιφέρεια στον καθορισμό του νικητή. Για να γίνει αυτό πιο κατανοητό, πρέπει να φύγουμε από το περίγραμμα με τις δαντελωτές ακτές και να πάμε σε κύκλους, ο καθένας τόσο μεγάλος όσο και το πλήθος των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων, όπως εδώ. Αντίστοιχα, ο κάθε κύκλος τοποθετείται στον οριζόντιο άξονα ανάλογα με το ποσοστό που πήρε η Νέα Δημοκρατία ή ο ΣΥΡΙΖΑ αντίστοιχα.
H Νέα Δημοκρατία πετυχαίνει ποσοστά ανώτερα του εκλογικού της αποτελέσματος σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες της Αττικής με τη μόνη περιφέρεια όμως που έχασε –τη Ροδόπη– να είναι σημαντικά πίσω σε ποσοστό.
Στις εθνικές εκλογές του Ιουλίου 2019, η Νέα Δημοκρατία πήρε πάνω από το εθνικό ποσοστό της στον Βόρειο Τομέα Αθηνών, στην Α’ Αθήνας και στην περιφέρεια και έμεινε αρκετά πίσω σε ποσοστά στην Κρήτη και τα δυτικά προάστια.
Ακόμα όμως πιο έντονα φαίνεται η μετατόπιση σε επίπεδο ψήφων για τον ΣΥΡΙΖΑ. Τον Ιούλιο 2019, αν και δεύτερος, είχε πάνω από 80.000 ψήφους στις εκλογικές περιφέρειες της Αττικής.
Τον Μάιο 2023, χάνει πάνω από σχεδόν 30.000 ψήφους σε Βόρειο και Νότιο τομέα Αττικής.
Μερικές σκέψεις
Τα διαδραστικά γραφήματα που είδατε, καθώς και πολλά ακόμα παραπάνω, είναι αποτέλεσμα εντατικής προσπάθειας τόσο στη συλλογή των δεδομένων, όσο και στην οπτικοποίησή τους. Ακούγεται μεν παράδοξο, αλλά ακόμη και σήμερα, ενώ μπορείς, για παράδειγμα, να βρεις ως ανοικτά δεδομένα τις στάσεις της δημοτικής συγκοινωνίας στο Μεγανήσι, είναι απολύτως αδύνατον να βρεις και να κατεβάσεις άμεσα τα εκλογικά αποτελέσματα της χώρας. Είναι τελικά ζήτημα δημοκρατίας και διαφάνειας να δοθούν ως ανοικτά δεδομένα στη διαθεσιμότητα του κάθε πολίτη της χώρας.
Δείτε τη διαδραστική έκδοση στους παρακάτω συνδέσμους:
*https://observablehq.com/@infographeo/ekloges
** https://observablehq.com/@infographeo/election-shifts
Ο Χαράλαμπος Ξανθοπουλάκης είναι αρχιτέκτων Λογισμικού και εργάζεται στις Κάτω Χώρες.
