ΣΚΟΠΙΑ. Τα σχέδια για εγκατάλειψη του λιγνίτη έχουν περάσει σε δεύτερη μοίρα στα Δυτικά Βαλκάνια, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αλλάξει τα δεδομένα. Πριν καν ξεσπάσει ο πόλεμος, τον Ιανουάριο, η Βόρεια Μακεδονία είχε μεταθέσει την ημερομηνία εγκατάλειψης του λιγνίτη από το 2027 στο 2030, ενώ πρόσφατα ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να λειτουργήσει δύο νέα ορυχεία λιγνίτη.
Η Σερβία ανακοίνωσε ότι αυξάνει την παραγωγή ορυκτού άνθρακα λόγω ανεπαρκούς στάθμης των υδάτων στους ταμιευτήρες των υδροηλεκτρικών της εργοστασίων, ενώ το Κόσοβο, που διαθέτει τα πέμπτα μεγαλύτερα αποθέματα λιγνίτη στον κόσμο, έχει δει αύξηση του ενδιαφέροντος από ξένους αγοραστές, μεταξύ αυτών και από γερμανικές εταιρείες.
Ενεργειακή κρίση
«Με την έναρξη της ενεργειακής κρίσης, όχι μόνο εμείς, αλλά όλες οι χώρες της Ευρώπης αύξησαν αμέσως την παραγωγή ρεύματος από άνθρακα γιατί είναι η πιο φθηνή και η πιο ασφαλής πηγή», είπε ο διευθύνων σύμβουλος της κρατικής εταιρείας ηλεκτρικής ενέργειας της Βόρειας Μακεδονίας (ΕSM), Βάσκο Κοβατσέφσκι. Το ένα από τα νέα λιγνιτωρυχεία βρίσκεται κοντά στηνλιγνιτική μονάδα του Μοναστηρίου (Μπίτολα), σε μικρή απόσταση από τα ελληνικά σύνορα, ενώ το δεύτερο είναι στο Οσλομετζ, στα δυτικά της χώρας.
Ο λιγνίτης, όμως, είναι μiα από τις πιο ρυπογόνες μορφές ενέργειας, ενώ οι λιγνιτικές μονάδες της περιοχής βρίσκονται πολύ κοντά στο τέλος της ζωής τους. Τα τελευταία χρόνια οι χώρες της περιοχής απαντούσαν στις πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης για μείωση της ρύπανσης με σχέδια για μείωση των ωρών λειτουργίας των λιγνιτικών μονάδων και όχι με εκσυγχρονισμό τους.
Το Κόσοβο διαθέτει τα πέμπτα μεγαλύτερα αποθέματα λιγνίτη στον κόσμο και έχει δει αυξημένο ενδιαφέρον από ξένους αγοραστές.
Το 2019 δημοσιεύθηκαν μετρήσεις, σύμφωνα με τις οποίες οι λιγνιτικές μονάδες των έξι χωρών των Δυτικών Βαλκανίων που βρίσκονται εκτός Ε.Ε. εκπέμπουν περισσότερο διοξείδιο του θείου από όλες τις μονάδες ορυκτού άνθρακα της Ευρωπαϊκής Ενωσης μαζί.
Πιο πρόσφατα, έκθεση του ινστιτούτου Bankwatch διαπίστωσε ότι οι συγκεντρώσεις βλαβερών μικροσωματιδίων διαμέτρου ΡΜ 2,5 ευθύνονται για το 8% των θανάτων ενηλίκων στο χωριό Νοβάτσι, που βρίσκεται δίπλα στη λιγνιτική μονάδα του Μοναστηρίου. Με άλλα λόγια, στην αραιοκατοικημένη αυτή περιοχή, έξι άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας της ρύπανσης από το εργοστάσιο, που παρέχει το 50%-70% του ηλεκτρισμού της χώρας. Στους εννέα μήνες που διήρκεσαν οι μετρήσεις, το 2021, οι ημέρες κατά τις οποίες η συγκέντρωση ρύπων ήταν κάτω από τα όρια συναγερμού ήταν μετρημένες στα δάκτυλα.
Το 2015-2016 διαδηλώσεις κατά της υποβάθμισης του περιβάλλοντος συγκλόνισαν το Μοναστήρι, ενώ πιο πρόσφατα τα περιβαλλοντικά ζητήματα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία της Σερβίας.
Στο Μοναστήρι, η λιγνιτική μονάδα λειτουργεί χωρίς κανενός είδους περιβαλλοντική αδειοδότηση, το ίδιο και ο χώρος ανοικτής απόθεσης της τέφρας, η οποία έχει υψηλή περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα, ακόμη και σε ραδιενεργά ισότοπα. Επιπλέον, λόγω του γεγονότος ότι βρίσκονται εκτός Ε.Ε., οι μονάδες της περιοχής αποφέρουν κέρδη, καθώς δεν επιβαρύνονται από τη φορολογία του άνθρακα που επιβάλλεται στην Ε.Ε. από το σύστημα εμπορίας ρύπων (ΕΤS).
Πηγή: REUTERS, BALKAN INSIGHT, EURACTIV
