Ουρανοξύστες στις ξέρες των νησιών. Μια τεράστια επιγραφή των McDonald’s πάνω σε έναν κίονα. Καζίνο στις Κυκλάδες. Μια επιγραφή καλωσορίσματος στη Σαντορίνη που θυμίζει την αντίστοιχη στο Λας Βέγκας. Έτσι απεικόνισε ένα ακραίο σενάριο τουριστικού μέλλοντος για τη χώρα μας η αρχιτέκτων Σοφία Ξανθάκου, στο πλαίσιο της πτυχιακής της εργασίας για το μεταπτυχιακό της από το Graduate School of Design του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.
Μέσω της πτυχιακής της εργασίας, η κ. Ξανθάκου ήθελε να αναδείξει πως βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής όσον αφορά τη φύση του τουρισμού, ο οποίος με τη σειρά του, η ίδια υποστηρίζει ότι μεταμορφώνει τις ταυτότητες των τόπων που αγγίζει. Αυτή τη στιγμή, τονίζει, παρατηρείται μια μετάβαση από τον διεθνή τουρισμό, στην έννοια του «παγκόσμιου πολίτη». «Είμαστε σε ένα σημείο καμπής, στο οποίο δημιουργείται ένα νέο είδος τουρίστα», λέει στην «Κ». «Ζούμε σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης – δεν υπάρχουν πλέον πολλά σημεία στον πλανήτη που να μην είναι προσβάσιμα», δηλώνει η κ. Ξανθάκου, τονίζοντας πως αυτή η προσβασιμότητα αλλάζει τη φύση του τουρισμού.
Ένας άνθρωπος που πηγαίνει για λίγες μέρες σε μια άλλη χώρα για επαγγελματικούς λόγους, αλλά θα δει και κάποια αξιοθέατα όσο βρίσκεται εκεί, θεωρείται τουρίστας; Κάποιος που μένει για ορισμένους μήνες σε έναν ξένο τόπο της επιλογής του, ένας digital nomad, παραδείγματος χάριν, εμπίπτει στον όρο; Ή είναι τουρίστες μόνο όσοι επισκεφτούν ένα μέρος για διακοπές;
«Ο “παγκόσμιος πολίτης” είναι ένας άνθρωπος που ζει παντού, που ανήκει στην κοινωνία του κόσμου και έχει την ελευθερία να πάει σε όποιο μέρος θέλει – είναι πλέον πολύ δύσκολο να διαχωρίσουμε τη διαφορά του ντόπιου από τον τουρίστα, και αυτό θέτει ένα ερώτημα ως προς το τι γίνεται με τη διαφορετικότητα και την αυθεντικότητα του κάθε τόπου», τονίζει. Και οι δύο ομάδες, γηγενείς και τουρίστες, ζουν για ένα διάστημα στο ίδιο περιβάλλον, χρησιμοποιούν τις ίδιες υποδομές, και έχουν μία αλληλοεξαρτώμενη σχέση, εξηγεί. «Τα Κουφονήσια, παραδείγματος χάριν, χωρίς τους τουρίστες δύσκολα επιβιώνουν», λέει, συμπληρώνοντας πως το case study της στην πτυχιακή της ήταν οι Κυκλάδες, και ο αντίκτυπος που η εξέλιξη του τουρισμού έχει σε αυτές.
Δημιουργείται ένα νέο είδος τουρίστα. Ζούμε σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης – δεν υπάρχουν πλέον πολλά σημεία στον πλανήτη που να μην είναι προσβάσιμα.
Δομημένο περιβάλλον
«Το πιο σημαντικό για εμένα είναι το δομημένο περιβάλλον», αναφέρει η κ. Ξανθάκου, «το οποίο αλλοιώνεται – φτάνεις στη Μύκονο και είναι σαν να πηγαίνεις σε πόλη, χάνεται η αυθεντικότητα του μέρους, το τοπίο είναι γεμάτο σπίτια». Καθώς η φύση του τουρισμού αλλάζει, οι τουρίστες δεν περνούν πλέον χρόνο μόνο σε θέρετρα, ακολουθώντας ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα δραστηριοτήτων. Ταυτόχρονα, τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στον τουρισμό για το εισόδημά τους – «κι έτσι τα πάντα μετατρέπονται σε εγκαταστάσεις που τροφοδοτούν αυτή την τάξη πραγμάτων και τα νησιά αρχίζουν να θυμίζουν θεματικά πάρκα», δηλώνει στην «Κ».
Το παράδειγμα με τους ουρανοξύστες στα νησιά και την επιγραφή των McDonald’s στον κίονα είναι προφανώς μια σουρεαλιστική αναπαράσταση της εξέλιξης της έννοιας του «παγκόσμιου τουρίστα» και της αλλοίωσης που αυτή θα μπορούσε να επιφέρει στο περιβάλλον. Αλλά η κ. Ξανθάκου, η οποία έχει στο παρελθόν εργαστεί σε αρχιτεκτονικά γραφεία στη Νέα Υόρκη, στο Λονδίνο και στην Αθήνα, όπου πλέον ζει και εργάζεται ως αρχιτέκτων στο δικό της γραφείο, τονίζει πως είναι σημαντικό να εστιάσουμε την προσοχή μας –προκαλώντας τη φαντασία μας να φτάσει στα άκρα– στο πώς διαχειριζόμαστε τη συγχώνευση τουριστών και ντόπιων που παρατηρείται την καλοκαιρινή σεζόν, και τον αντίκτυπο αυτής στο περιβάλλον της χώρας.
«Εκτός από το δομημένο περιβάλλον, είναι και οι πόροι – δεν γίνεται να χτίζουμε πισίνες σε νησιά που δεν έχουν νερό, δεν μπορεί όλα τα ξενοδοχεία να έχουν από μία πισίνα», σημειώνει. «Δεν λέω ότι ο τουρισμός καταστρέφει τα νησιά», τονίζει η ίδια, «αλλά ότι πρέπει να συζητήσουμε την αλλαγή που διενεργείται, ούτως ώστε να μη χαθεί η αυθεντικότητα του κάθε τόπου».
Οσον αφορά το πώς η εμβάθυνσή της στο συγκεκριμένο θέμα την έχει επηρεάσει ως αρχιτέκτονα, η κ. Ξανθάκου αναφέρει πως έχει γίνει πολύ πιο ευαισθητοποιημένη. «Μου φαίνεται πολύ σημαντικό όταν πηγαίνεις σε ένα μέρος να χτίσεις, να σκέφτεσαι πάρα πολύ την ταυτότητα του μέρους, να χρησιμοποιείς τοπικά υλικά, παραδείγματος χάριν μάρμαρο από την Τήνο ή τη Νάξο, και όσο μπορείς να σέβεσαι τον τόπο», δηλώνει. «Κάνω ό,τι μπορώ σχεδιαστικά για να είναι το έργο εναρμονισμένο με το περιβάλλον», λέει στην «Κ» η κ. Ξανθάκου, «δεν μπορείς να σχεδιάζεις σαν να είσαι στο Ντουμπάι».
