Μετάφραση-απόδοση κειμένου: «ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΝΕΑ»
«Όταν, μια καλοκαιρινή νύχτα στη Μεσόγειο πεθαίνουν 600 άνθρωποι, που το ταξίδι τους ήταν γνωστό ή υπό παρακολούθηση επί ώρες και, κάποιες φορές από έναν ενωσιακό Οργανισμό, από ναυτιλιακές Αρχές δύο κρατών μελών της ΕΕ, από ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών και από πολλά ιδιωτικά πλεούμενα – κατ’ ουσία, ένα ταξίδι και ένα ναυάγιο σε κοινή θέα – γεννάται ένα εύλογο ερώτημα: “Πώς συνέβη αυτό;”
»Το γραφείο μου διερεύνησε το ρόλο του Οργανισμού Συνορακτοφυλακής της ΕΕ (Frontex), στα γεγονότα του Ιουνίου 2023, που σχετίζονται με το μπατάρισμα του Adriana, ενός αλιευτικού σκάφους εν πλω προς Ιταλία από τη Λιβύη, υπερφορτωμένου με περίπου 750 ανθρώπους. Ερευνήσαμε πώς το πιο θεμελιώδες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το δικαίωμα για ζωή, τυγχάνει σεβασμού όταν έρχεται σε επαφή με όσους ευθύνονται για τη διαχείριση των συνόρων και τη διάσωση της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα.
»Tα αποτελέσματα αποκαλύπτουν το χάσμα μεταξύ ρητορικής και πραγματικότητας.
»Σε μια ομιλία της το 2020, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κα Ursula von der Leyen, είπε, “Η διάσωση ανθρώπων στη θάλασσα δεν είναι προαιρετική.” Όμως, οι πολιτικές επιλογές της ΕΕ και των κρατών μελών δυσκολεύουν την πραγμάτωση αυτής της αίσθησης. Ισχυρισμοί ότι η δυνατότητα διάσωσης λειτουργεί ως “πόλος έλξης” για μετανάστες και για εκείνους που τους εκμεταλλεύονται – τους διακινητές προσώπων – έχουν επηρεάσει αυτές τις επιλογές.
»Μέχρι τη στιγμή που το Adriana βούλιαξε, κάθε ενωσιακή προληπτική επιχείρηση έρευνας και διάσωσης είχε σταματήσει. Μια κοινή πρωτοβουλία Ιταλίας/ΕΕ για διασώσεις, η Mare Nostrum, είχε προ πολλού διακοπεί. Οι ΜΚΟ που συμμετείχαν σε πρωτοβουλίες έρευνας και διάσωσης κινδύνευαν να διωχθούν ποινικά σε αρκετά κράτη μέλη.
»Ο Frontex, ο πολυπληθέστερος και αρτιότερα εξοπλισμένος και χρηματοδοτημένος ενωσιακός Οργανισμός, μπορεί να ονομάζεται υπηρεσία συνοριοφυλακής και “ακτοφυλακής”, αλλά οι αρμοδιότητές του για “έρευνα και διάσωση” περιορίζονται αυστηρά και μόνο σε έρευνα και επιτήρηση. Η εξουσία δράσης, η διάσωση της ζωής στο ειδικό πλαίσιο της διάσωσης στη θάλασσα, ανήκει πρωταρχικά στα κράτη μέλη της ΕΕ.
»Ο Frontex δεν λειτουργεί “εν αγνοία” παρελθόντων πράξεων ορισμένων εκ των κρατών μελών. Φέρεται ότι, ο Οργανισμός κατέστη μάρτυρας, ή είχε πληροφορηθεί για παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων στην προσπάθεια μεταναστών να φτάσουν στην Eυρώπη, αλλά υποστηρίζει ότι υπάρχουν περιορισμοί κατά πόσο θα λάβει υπόψη αυτή τη γνώση στις επιχειρήσεις του.
»Η τραγωδία του Adriana έλαβε χώρα λίγο μετά αφότου ο πρώην Διευθυντής του Frontex παραιτήθηκε στον απόηχο έκθεσης της ΕΕ που αποκάλυπτε επαναπροωθήσεις (pushbacks) μεταναστών από την Ελληνική Ακτοφυλακή. Οι επαναπροωθήσεις είναι παράνομες κατά το ενωσιακό και διεθνές δίκαιο. Σχεδόν ένα χρόνο νωρίτερα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων βρήκε ένοχη την Ελλάδα σε υπόθεση που αφορούσε ναυάγιο άλλου σκάφους με απώλειες και με κάποιες ομοιότητες με την τραγωδία του Adriana. Ωστόσο, μέχρι σήμερα ο Frontex δεν έχει ασκήσει το έννομο δικαίωμα να αποσυρθεί από την Ελλάδα λόγω προβληματισμών για παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αυτό είναι κάτι που του ζητήσαμε τώρα να εξετάσει, και να δημοσιοποιήσει αυτούς τους προβληματισμούς.
»Η έρευνά μας αποκάλυψε ότι το μεγαλύτερο διάστημα από τον εντοπισμό μέχρι το μπατάρισμα του Adriana, ο Frontex παρέμενε ουσιαστικά άπρακτος, λόγω μη παροχής εξουσιοδότησης από τις Ελληνικές Αρχές να δράσει. Νομικά ο Οργανισμός είναι υποχρεωμένος να υπακούει στις εντολές και τις οδηγίες της εθνικής συντονιστικής αρχής (coordinating national authority).
»Σύμφωνα με τα έγγραφα που εξετάστηκαν από το γραφείο μου, οι επανειλημμένες προσφορές συνδρομής του Οργανισμού που εδρεύει στη Βαρσοβία προς το Ελληνικό Κέντρο Έρευνας και Συντονισμού έμειναν χωρίς απάντηση. Ένα drone του Frontex, έτοιμο να συνδράμει στο περιστατικό του Adriana, εξετράπη από τις Ελληνικές Αρχές σε άλλο περιστατικό.
»Όταν, τελικά, επετράπη στο Frontex να επιστρέψει στο χώρο που ήταν το Adriana, το σκάφος είχε μπατάρει, με πολλές εκατοντάδες επιβαίνοντες ήδη νεκρούς.
»Ο Frontex είχε επιλέξει να μην ασκήσει ένα αυτοτελές δικαίωμα – να αναμεταδώσει το σήμα κινδύνου (mayday relay) – επειδή το Adriana δεν βρισκόταν σε “άμεσο κίνδυνο” όταν εντοπίστηκε, αρχικά. Ο Οργανισμός έπραξε σύμφωνα με τους νομικούς κανόνες και διαδικασίες, όμως η εξέταση αυτών των κανόνων δείχνει ότι δεν μπορούν να εφαρμόσουν πλήρως και στην πράξη τη δέσμευση της ΕΕ να σώσει τις ζωές των μεταναστών, παρότι η ΕΕ επανειλημμένα δηλώνει ότι η διάσωση ανθρώπων είναι ενωσιακή προτεραιότητα.
»Θα απαιτηθούν νομικές αλλαγές σε ενωσιακό επίπεδο για να επιτραπεί στο Frontex να δράσει με δική του πρωτοβουλία σε καταστάσεις έρευνας και διάσωσης και για να εξισορροπηθεί η κατανομή ευθυνών μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της.
»Στον απόηχο αυτής της τραγωδίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε την εξακρίβωση όλων των πραγματικών στοιχείων, όμως δεν έχει συσταθεί κάποιος μηχανισμός λογοδοσίας να υλοποιήσει κάτι τέτοιο. Ο Έλληνας Συνήγορος του Πολίτη και το Ελληνικό Ναυτοδικείο ερευνούν ξεχωριστά τις ενέργειες της Ακτοφυλακής, με την τελευταία να απορρίπτει της εκκίνηση κάποιας εσωτερικής διερεύνησης.
»Υπό το φως των πολυάριθμων θανάτων στη Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια, καλώ την ΕΕ να συστήσει επιτροπή διερεύνησης των παραγόντων που προκάλεσαν αυτή την ανθρωπιστική κρίση.
»Όπως δήλωσε η ενωσιακή Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, κα Ylva Johansson, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: “Πάνω από το Adriana, η θάλασσα είναι τώρα γαλήνια, ούτε τάφοι, ούτε μνημεία, τίποτε να θυμίζει τα ονόματα. Ας γίνουν οι πράξεις μας τα μνημεία τους.”»
