Γράφει ο
ΛΑΛΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΑΝΘΥΠΑΣΠΙΣΤΗΣ ΛΙΜΕΝΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ
ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
28η Οκτωβρίου σήμερα και η συγκινησιακή φόρτιση είναι κάπως διαφορετική από τις άλλες φορές. Παρελάσεις, περηφάνια, εμβατήρια και οικογενειακά τραπέζια μου έρχονται στο νου, μα πάνω από όλα οι διηγήσεις του παππού για τον πόλεμο στο μέτωπο της Αλβανίας, ιστορίες που περνάνε από γενιά σε γενιά ως κόρη οφθαλμού. Αυτή τη φορά όμως περπατάω στη γη του παλιού μας ΄΄αντιπάλου΄΄, βλέπω τις παλιές γραφικές συνοικίες με το έντονο στοιχείο του ιταλικού Νότου. Κάποια σπίτια είναι απείραχτα βγαλμένα από άλλες δεκαετίες του μακρινού μεσοπολέμου. Ακούγονται όμως φωνές από μέσα και βγαίνουν μυρωδιές από βασιλικό που βράζει για το μεσημεριανό γεύμα. Εδώ σήμερα είναι μια απλή καθημερινή μέρα, όπως οι υπόλοιπες μέρες του χρόνου. Άραγε πόσα από αυτά τα σπίτια έστειλαν εκείνο το μακρινό 1940 τα παιδιά τους στο μέτωπο της Αλβανίας; Πόσες Ιταλιάνες μανάδες μαγείρεψαν για τελευταία φορά για το γιό τους; Πόσοι πατεράδες άνοιξαν δυνατά τα ραδιόφωνα στη γειτονιά εκείνο το πρωί, για να μάθουν αν το παιδί τους νικάει; Κάπου εκεί ακούω βαθιά μέσα μου τη φωνή του παππού μου, να μου λέει πως πρέπει να μνημονεύσω και τον φίλο του τον Ιταλό, τον Αρμένο και ειδικά σήμερα, να περπατήσω με σεβασμό και ευλάβεια στη γη του την Ιταλία.
Ο Αρμένο Ματιόλι ήταν αδερφικός φίλος του παππού μου Κώστα πριν από τον πόλεμο. Ήταν ένας σπουδαίος ζωγράφος από την Τοσκάνη της Ιταλίας. Του άρεσε να ζωγραφίζει την ελληνική φύση και τα ελληνικά τοπία. Στα 20 του χρόνια βρέθηκε και αυτός στο μέτωπο της Αλβανίας. Εκεί στο μέτωπο βρισκόταν και ο παππούς μου Κώστας. Ο Αρμένο ήταν φωτογράφος του ιταλικού στρατού. Αποστολή του ήταν να ακολουθεί και να φωτογραφίζει τα επιτεύγματα του ιταλικού στρατού. Μόνο νίκες έπρεπε να φωτογραφίζει, μόνο μεγαλεία και θριάμβους. Η ήττα, ο όλεθρος και οι κτηνωδίες του πολέμου έπρεπε να σβηστούν από το φιλμ του. Ο Μουσολίνι και ο ιταλικός Τύπος είχε ανάγκη από ένα σπουδαίο αφήγημα νίκης. Η φασιστική προπαγάνδα έπρεπε να θρέψει τον μέσο Ιταλό πολίτη με περηφάνια και κατασκευασμένες – ωραιοποιημένες φωτογραφίες του αδερφοκτόνου ελληνο-ιταλικού πολέμου. Μια τέτοια όμως αποστολή δεν ταίριαζε σε έναν καλλιτέχνη όπως ο Αρμένο Ματιόλι. Ένας φύσει και θέσει καλλιτέχνης δύσκολα γίνεται στρατιώτης τέτοιων σκοπών, δύσκολα σιωπά και ακόμα πιο δύσκολα ακολουθεί. Το φιλμ του Αρμένο, αντί για μεγαλεία και θριάμβους γέμισε αλήθεια, γέμισε με πτώματα Ιταλών και Ελλήνων, άλλα να σαπίζουν στο χιόνι και άλλα να τρώγονται από τα όρνεα. Για τον ζωγράφο Αρμένο, ο πόλεμος ήταν ρεαλισμός και όχι ιταλική αναγέννηση.
Μετά την ήττα των Ιταλών, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αθήνα ο Αρμένο αιχμαλωτίστηκε και φυλακίστηκε από τους Γερμανούς στην Αθήνα. Η Ελληνίδα γυναίκα του, φυγαδεύτηκε από διάφορες οικογένειες στην Αθήνα, μεταξύ των οποίων και από τη δική μου, σύμφωνα με όσα μου περιέγραφε η γιαγιά μου Ιουλία. Μου έλεγε επίσης η γιαγιά ότι επειδή ήταν Ιταλός οι γονείς της δεν τον ήθελαν γιατί τον θεωρούσαν εχθρό και κατακτητή. Τελικά με το πέρας του πολέμου τον αποδέχτηκαν.
Όταν ο πόλεμος έληξε οριστικά και ήρθε η ειρήνη, ο Αρμένο Ματιόλι εκτός από τις εκθέσεις ζωγραφικής του, με θέμα την ελληνική φύση πάντα, επανάφερε δημοσίως στην επιφάνεια τις φωτογραφίες του αλβανικού μετώπου, τις φωτογραφίες που το φασιστικό καθεστώς είχε αποκρύψει από την κοινή γνώμη. Κάπου εκεί συζητούσε με τον παππού μου τον Κώστα που είχαν επανασυνδεθεί και λέγανε τις ιστορίες τους από το μέτωπο, με τις σκληρές σκηνές, τους σκοτωμούς και τους χαμένους συμπολεμιστές τους. Πάνω στη συζήτηση και την φόρτιση της κουβέντας, ο Αρμένο έλεγε για τις ατελείωτες πορείες που έκανε με τον ιταλικό στρατό και τα σημεία δράσης του. Τότε γνώριμες εικόνες άρχισαν να ξεπετάγονται στον παππού μου, που δεν ήταν déjà vu αλλά τα σημεία των μαχών που είχε πάρει ο ίδιος μέρος. Άρχισε να τον ρωτά επίμονα για τα ακριβή σημεία πορείας των Ιταλών και όσο μιλούσαν διαπίστωνε ότι ήταν ακριβώς οι ίδιες περιοχές που είχε πολεμήσει. Τότε ο Αρμένο συνεχίζοντας, ανέφερε ότι στην ευρύτερη περιοχή δράσης του, το μοναδικό καταφύγιο ηρεμίας μετά τις ατελείωτες πορείες των Ιταλών, ήταν το κουφάρι ενός πολεμικού αεροπλάνου που είχε καταπέσει. Η άτρακτος του αεροπλάνου είχε μετατραπεί σε ξενώνα και ανά δύο βράδια περίπου ο Αρμένο με το τμήμα του πηγαίνανε τις νύχτες εκεί για να κοιμηθούν. Αυτό ήταν το σημείο που άφησε τον παππού μου άφωνο. Ακριβώς στο ίδιο κουφάρι του αεροπλάνου, πήγαινε για να ξαποστάσει με το τμήμα του ο παππούς μου. Η μοίρα έπαιζε εκείνη τη στιγμή ένα τρελό παιχνίδι σε δύο αδερφικούς φίλους που ο πόλεμος τους έκανε αντιπάλους, τους έφερε στο ίδιο πεδίο μαχών και επιπλέον από θέμα τύχης δεν συναντήθηκαν κάποιο βράδυ στην άτρακτο αυτού του αεροπλάνου. Ήταν λες και πάλευε ο Χάρος με την αξία της Φιλίας και δεν μπορούσαν να αποφασίσουν τι θα κάνανε με αυτούς τους δύο, αν έπρεπε να συναντηθούν και να σκοτωθούν κάποιο βράδυ ή να βρεθούν μετά από χρόνια και πάλι ως αδερφικοί φίλοι. Τελικά η μοίρα αποφάσισε και για τους δύο το δεύτερο.
Ο Αρμένο Ματιόλι έμεινε με τη γυναίκα του στην Αθήνα μέχρι τη δεκαετία του 1960. Με την επικράτηση της χούντας των Συνταγματαρχών επέστρεψε στη Φλωρεντία, όπου συνέχισε να ζωγραφίζει την αγαπημένη του Ελλάδα. Σήμερα μισό αιώνα μετά, κάποια από τα έργα του, έμειναν στο πατρικό μου ως δώρα και κειμήλια αυτής της φιλίας που κρίθηκε και επιβίωσε τελικά, από μια συνάντηση στο μέτωπο που δεν έγινε ποτέ…
Χρόνια πολλά Ελλάδα, τιμή σε όσους πολέμησαν μα πάνω από όλα τιμή σε όσους δεν έχασαν την ψυχή τους…
