Μετατροπή-επιμέλεια κειμένου: «ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΝΕΑ»
ΟΙ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ μεταφορές εμπορευμάτων αντιπροσωπεύουν περίπου το 75% του εξωτερικού εμπορίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 31% του εσωτερικού εμπορίου της από άποψη όγκου. Παράλληλα, 400 εκατομμύρια επιβάτες επιβιβάζονται ή αποβιβάζονται ετησίως σε λιμένες των κρατών-μελών της Ε.Ε., περιλαμβανομένων περίπου 14 εκατομμυρίων σε επιβατηγά κρουαζιερόπλοια. Υπό το πρίσμα αυτό, οι θαλάσσιες μεταφορές αποτελούν ουσιαστική συνιστώσα του συστήματος μεταφορών της Ε.Ε. και διαδραματίζουν καίριο ρόλο για την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή της.
ΟΙ ΝΑΥΤΙΚΟΙ αποτελούν, μαζί με τους πλοιοκτήτες και τους διαχειριστές, τους κύριους συντελεστές της ευρωπαϊκής ναυτικής αγοράς εργασίας, η οποία παρουσιάζει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
• Οι πλοιοκτήτες και οι διαχειριστές προτιμούν να προσλαμβάνουν αξιωματικούς από κράτη-μέλη της Ε.Ε. (παρά το υψηλότερο μισθολογικό κόστος σε σχέση με υπηκόους τρίτων χωρών) και κατώτερο πλήρωμα από τρίτες χώρες.
• Η απασχόληση των ναυτικών από τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης μειώνεται σταθερά από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, εάν και ο αριθμός των αξιωματικών σταθεροποιήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
•Η απασχόληση των αξιωματικών από κράτη-μέλη της Ε.Ε. περιορίζεται όλο και περισσότερο στα εξειδικευμένα σκάφη, όπως εκείνα που χρησιμοποιούνται στον τομέα της ενέργειας ανοικτής θαλάσσης.
•Η ελκυστικότητα του ναυτικού επαγγέλματος φθίνει ακόμα και σε περιόδους υψηλής ανεργίας των νέων.
•Η παραμονή στο ναυτικό επάγγελμα επηρεάζεται από τις προκλήσεις της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης, που επιβάλλουν εκτός των άλλων την ασφαλή συντήρηση σκαφών και εξοπλισμού με πιο επικίνδυνα καύσιμα επί του πλοίου, την εκμάθηση νέων μεθόδων δεξαμενισμού και τη λειτουργία υβριδικών και μηδενικών εκπομπών μηχανημάτων.
Η ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ επισκόπηση της συζήτησης για τους ανθρώπινους πόρους της ναυτιλίας στην Ευρώπη αναδεικνύει μια σειρά κοινών σημαντικών προκλήσεων για τις εθνικές ναυτικές αγορές εργασίας:
• γήρανση του εργατικού δυναμικού
• ελκυστικότητα απασχόλησης στον κλάδο
•ποιότητα της ναυτικής εκπαίδευσης
• αποτελεσματική κοινωνική προστασία σε περίπτωση κινδύνων
•ισορροπημένη συμμετοχή των φύλων
• συμπεριληπτικότητα και καταπολέμηση των διακρίσεων
•αναβάθμιση των δεξιοτήτων των ναυτικών υπό το πρίσμα της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης.
ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ διαχείρισης των συγκεκριμένων προκλήσεων δεν είναι προφανώς ενιαίες στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Διαφοροποιούνται ανάλογα ιδίως με το ρυθμιστικό πλαίσιο κάθε χώρας, τον ρόλο των κοινωνικών εταίρων, το μέγεθος των επιχειρήσεων και το καθεστώς των
εργαζομένων (απασχολούμενοι σε υποστηρικτικά επαγγέλματα, λιμενεργάτες και ναυτικοί) σε συγκεκριμένο τομέα.
Ο ΤΟΜΕΑΣ της ναυτιλίας αποτελεί διαχρονικά έναν από τους βασικούς πυλώνες της ελληνικής οικονομίας (συνεισφέροντας ενδεικτικά την περίοδο 2018-2021 κατά 7,9% στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν), που αναβαθμίζει το διεθνές προφίλ της χώρας, παρουσιάζοντας σε δύο τουλάχιστον δείκτες (ιδιοκτησία στόλου και αξία στόλου) επίδοση άνω του 10% σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ναυτιλιακές δραστηριότητες υπογραμμίζουν την εθνική παρουσία σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου, ενισχύουν τις σχέσεις της Ελλάδας με άλλες ναυτιλιακές χώρες και ενισχύουν την εδαφική και κοινωνική συνοχή της χώρας μας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ναυτική αγορά εργασίας υποστηρίζει έναν δυναμικό τομέα (θαλάσσιες μεταφορές εμπορευμάτων και προσώπων) της ευρύτερης αγοράς εργασίας των μεταφορών, που επλήγη δυσανάλογα κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης του 2008/2009. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2020 αντιμετωπίζει τις κοινές προκλήσεις της ευρωπαϊκής ναυτικής αγοράς εργασίας υπό το πρίσμα εξωγενών παραγόντων (πανδημία του Covid-19, πόλεμος στην Ουκρανία, ενεργειακή κρίση, πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, απανθρακοποίηση) και
του αυξανόμενου ανταγωνισμού μεταξύ των ναυτιλιακών επιχειρήσεων ελληνικών και αλλοδαπών συμφερόντων.
ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ κεφάλαιο της ελληνικής ναυτιλίας περιλαμβάνει καταρχάς κάθε Έλληνα πολίτη που αποκτά την ιδιότητα του ναυτικού σύμφωνα με τις ισχύουσες ρήτρες του ελληνικού και (εφαρμοζόμενου) αλλοδαπού ή/και διεθνούς δικαίου. Διαρθρώνεται σε δύο βασικές κατηγορίες εργαζομένων (αξιωματικοί – officers και μέλη του κατώτερου πληρώματος- ratings), οι οποίες διαφοροποιούνται σημαντικά με βάση τα εκπαιδευτικά προσόντα, τις δεξιότητες, τις μισθολογικές απολαβές και κυρίως το προφίλ της απασχόλησής τους (μέλη συγκροτημένου πληρώματος πλοίου με ελληνική σημαία ή πλοίου με σημαία κράτους-μέλους Ε.Ε. που δραστηριοποιείται εντός των ορίων του ελληνικού θαλάσσιου χώρου ή πλοίου ελληνικών συμφερόντων με σημαία ευκαιρίας). Σύμφωνα με την πρώτη Έκθεση του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου για τη Ναυτική Απασχόληση (Μάρτιος 2023, διαθέσιμη σε https://www.nat.gr/ektheseis-naftikis-apascholisis), ο συνολικός αριθμός των ανθρώπινων πόρων της ελληνικής ναυτικής αγοράς εργασίας (μέλη συγκροτημένου πληρώματος πλοίου με ελληνική σημαία ή πλοίου με σημαία κράτους-μέλους Ε.Ε. που δραστηριοποιείται εντός των ορίων του ελληνικού θαλάσσιου χώρου ή πλοίου με ξένη σημαία που συμβάλλεται με το ΝΑΤ) δεν υπερέβαινε τις 25.000 το 2022 (24.162, εκ των οποίων οι 1.814 ήταν υπήκοοι άλλων κρατών-μελών της Ε.Ε.).
ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ πλέον κρίσιμες προκλήσεις της ελληνικής ναυτικής αγοράς εργασίας είναι η ανανέωση του ανθρώπινου κεφαλαίου της που μειώνεται σταθερά από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, ακολουθώντας τις αντίστοιχες διεθνείς τάσεις που έχουν οδηγήσει από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 σε μείωση της προσφοράς θέσεων αξιωματικών του ναυτιλιακού τομέα. Η σταθερή ανάπτυξη του παγκόσμιου στόλου αναμένεται ότι θα οδηγήσει εντός της δεκαετίας του 2020 στο υψηλότερο έλλειμμα στελεχών που θα έχει καταγραφεί ποτέ, με σημαντικές επιπτώσεις τόσο για τις προσλήψεις όσο και για τη μελλοντική άνοδο του κόστους επάνδρωσης των πλοίων. Συνυπολογίζοντας το έλλειμμα σε Ρώσους και Ουκρανούς ναυτικούς, εκτιμάται ότι το 2027 το χάσμα προσφοράς – ζήτησης θα οδηγήσει σε έλλειμμα που υπερβαίνει το 8% της παγκόσμιας δεξαμενής αξιωματικών (Drewry Shipping Consultants, ManningAnnual Review and Forecast 2022 2023).
ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ αυτό, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η έναρξη της δημόσιας συζήτησης για την αναζωογόνηση των ανθρώπινων πόρων της ελληνικής ναυτιλίας – υπό το πρίσμα των κρίσιμων προκλήσεων της ευρωπαϊκής και της ελληνικής ναυτικής αγοράς εργασίας, με κύριους άξονες προτεραιότητας την εκπόνηση μιας Εθνικής Στρατηγικής για τη Ναυτική Απασχόληση και τη σύσταση ενός δημόσιου υποστηρικτικού μηχανισμού για την αποτελεσματική εφαρμογή της.
(*) Του κ. Γαβριήλ Αμίτση, Καθηγητή Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας, Διευθυντή του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης (https://sarl.uniwa.gr) του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής ([email protected])
