«Είχαμε έναν διευθυντή που μπορεί να σου πετούσε και ποτήρι στο κεφάλι. Ο συγκεκριμένος διευθυντής ήταν με όλους έτσι, αλλά ένιωθα ότι τον παίρνει περισσότερο με γυναίκες και πιο μικρές ηλικίες, εκεί το παίζουν πιο πολύ εξουσία». «Πάω να βγάλω το μπουφάν που φορούσα στο γραφείο και να φωνάζει ο άλλος “Βγάλ’ τα όλα, ρε μωρό, τι περιμένεις;”». «Ένιωθα ότι διαλύομαι».
Οι παραπάνω μαρτυρίες αποτελούν αποσπάσματα από συνεντεύξεις εργαζομένων, τα οποία παρατίθενται σε έρευνα που δημοσίευσε προ μηνών η ΑΔΕΔΥ με θέμα τη σεξουαλική παρενόχληση στον δημόσιο τομέα. Η έρευνα αποτυπώνει μια διόλου ειδυλλιακή εικόνα, φέρνοντας στο φως περιπτώσεις τοξικότητας, απρεπούς συμπεριφοράς, κατάχρησης εξουσίας και συγκάλυψης. Είναι συχνός κανόνας τέτοιου είδους περιστατικά να «θάβονται», ώστε να μη λάβουν μεγαλύτερες διαστάσεις. Ή το θύμα να καλείται να αποδείξει ότι δεν προκάλεσε, να υπόκειται δηλαδή σε μια δεύτερη δοκιμασία.
Οι Αριθμοί Μιλούν
Τα φαινόμενα εκφοβισμού, ηθικής και σεξουαλικής παρενόχλησης και διακρίσεων στην εργασία δεν περιορίζονται στον δημόσιο τομέα, ούτε βέβαια μόνο στην Ελλάδα. Παγκόσμια έρευνα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) έδειξε ότι 1 στους 5 εργαζόμενους έχει βιώσει τουλάχιστον μια μορφή βίας και παρενόχλησης στην εργασία, με τις νεαρές γυναίκες να έχουν διπλάσια πιθανότητα να πέσουν θύματα σε σχέση με τους νέους άνδρες. Σε πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις, το 43,4% των γυναικών δήλωσε πως έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση – στις μισές περίπου περιπτώσεις από προϊστάμενο ή συνάδελφο.
Παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην Ελλάδα ως προς τη συμμετοχή και εξέλιξη των γυναικών στην εργασία, ιδίως στο Δημόσιο, δεν έχουν εξαλειφθεί οι διακρίσεις σε βάρος εργαζομένων λόγω φύλου, καταγωγής, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού ή αναπηρίας. Ακόμα και όταν τυπικά εξασφαλίζεται η ισότητα, παραμένουν οι «γυάλινες οροφές» –άτυπα, αόρατα εμπόδια– στη σταδιοδρομία διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Η ανισότητα και η έλλειψη σεβασμού στη διαφορετικότητα αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την εκδήλωση φαινομένων καταπίεσης και παρενόχλησης με διάφορες μορφές – από απαξιωτικά, ρατσιστικά και σεξιστικά σχόλια και υπονοούμενα ως τον εκφοβισμό και εξευτελισμό. Το κόστος για τους εργαζόμενους, τις οικογένειές τους αλλά και ολόκληρη την κοινωνία είναι τεράστιο, καθώς πλήττονται όχι μόνο η υγεία και οι κοινωνικές σχέσεις αλλά και η παραγωγικότητα και αξιοπιστία εταιρειών και οργανισμών.
Οι Εργασιακές Συνθήκες
Κρίσιμης σημασίας για την εκδήλωση φαινομένων παρενόχλησης είναι οι εργασιακές συνθήκες. Η ανασφάλεια, οι υπερβολικές απαιτήσεις, η έλλειψη ελέγχου, η σύγχυση ρόλων, η απουσία ομαδικού πνεύματος, η ανοχή αυταρχικών συμπεριφορών, ιδίως εκ μέρους των διευθυντικών στελεχών, αποτελούν συνθήκες που ευνοούν την παρενόχληση. Ιδιαίτερα σε οργανισμούς που χαρακτηρίζονται από περίπλοκες δομές και χαμηλή κινητικότητα και όπου το κόστος αποχώρησης είναι υψηλό, οι εργαζόμενοι μπορεί να υφίστανται κακομεταχείριση για μακρά διαστήματα, συχνά σιωπηλά. Ως εκ τούτου, ζητούμενο είναι η διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών εργασίας που θα προσφέρουν ίσες ευκαιρίες, ασφάλεια και σεβασμό στους υπαλλήλους. Απαιτείται μια δραστική προληπτική πολιτική που θα αντιμετωπίζει εγκαίρως φαινόμενα παρενόχλησης και μια πολιτική υποστήριξης των θυμάτων.
Ώρα για Παρεμβάσεις
Προς αυτή την κατεύθυνση η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη προχώρησε σε μια σειρά σημαντικών παρεμβάσεων:
Πρώτον, κύρωσε τη Σύμβαση 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) για την εξάλειψη της βίας και παρενόχλησης στην εργασία, καθιστώντας την Ελλάδα μια από τις πρώτες χώρες παγκοσμίως που έχουν υιοθετήσει την εν λόγω σύμβαση.
Δεύτερον, δημιούργησε τον θεσμό του Συμβούλου Ακεραιότητας στη δημόσια διοίκηση. Ο Σύμβουλος Ακεραιότητας είναι αρμόδιος για την ενημέρωση, εκπαίδευση και υποστήριξη του προσωπικού για θέματα δεοντολογίας και αντιμετώπισης προβλημάτων, όπως οι διακρίσεις, η σεξουαλική παρενόχληση και ο εκφοβισμός.
Τρίτον, με τον νόμο για το Επιτελικό Κράτος θέσπισε την Εθνική Αρχή Διαφάνειας, για την ενίσχυση της λογοδοσίας και ακεραιότητας των κρατικών φορέων, και στη συνέχεια τις Μονάδες Εσωτερικού Ελέγχου. Η Εθνική Αρχή Διαφάνειας υποστηρίζει τον εσωτερικό έλεγχο δημοσίων φορέων και συνδράμει –μεταξύ άλλων– στην κατάρτιση Κωδίκων Ηθικής και Δεοντολογίας, οι οποίοι αποτελούν πολύτιμες πυξίδες συμπεριφοράς των υπαλλήλων κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.
Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης έχει εκπονήσει μεγάλο αριθμό επιμορφωτικών προγραμμάτων για θέματα ισότητας, ενσωμάτωσης της διαφορετικότητας και συμπερίληψης.
Προς τα Πού Βαβίζουμε;
Τα μέτρα αυτά, σε συνδυασμό με την αναδιοργάνωση των Διευθύνσεων Προσωπικού προς μια κατεύθυνση συστηματικότερου προσδιορισμού των περιγραμμάτων θέσεων εργασίας και συλλογής και αποτίμησης δεδομένων για την υπηρεσιακή εξέλιξη των εργαζομένων, μπορούν να συμβάλλουν καίρια στην εμπέδωση κουλτούρας σεβασμού και στην καταπολέμηση των διακρίσεων.
Η συστηματική αξιολόγηση μπορεί επίσης να λειτουργήσει αποτρεπτικά σε φαινόμενα ανάρμοστης συμπεριφοράς. Η κατάχρηση εξουσίας πρέπει να εντοπίζεται εγκαίρως και να επιφέρει κυρώσεις.
Το διεθνές κίνημα #MeToo, η πρόσφατη υπόθεση Γεωργούλη και η αυξανόμενη δημοσιοποίηση και καταδίκη περιστατικών σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης εις βάρος γυναικών και άλλων ομάδων σε χώρους εργασίας έχουν αυξήσει την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας. Ο δημόσιος τομέας δεν μπορεί να μείνει πίσω. Έχει γίνει η αρχή, αλλά έχουμε δρόμο να διανύσουμε. Σε όλους μας, από όποια θέση κι αν βρισκόμαστε, αναλογεί μία μεγάλη ευθύνη. Οφείλουμε να δίνουμε το παράδειγμα, να επαγρυπνούμε, να θέτουμε όρια, να δείχνουμε ενσυναίσθηση, να αντιμετωπίζουμε τις καταγγελίες με σοβαρότητα και εμπιστευτικότητα και κυρίως να μιλάμε για τις διακρίσεις και την παρενόχληση. Να σπάσουμε τη σιωπή, να ανατρέψουμε τα στερεότυπα, να βάλουμε τέλος στην ατιμωρησία και την ανοχή.
