Μετάφραση-απόδοση κειμένου: «ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΝΕΑ»
Από τις 19 Φεβρουαρίου 2024 η Ευρωπαϊκή Ένωση διεξάγει τη ναυτική επιχείρηση «Ασπίδες», που σχεδιάστηκε για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη αστάθεια στην Ερυθρά Θάλασσα και να υποστηριχθούν ομοειδείς επιχειρήσεις των Η.Π.Α. στην περιοχή. Αφορμή για την επιχείρηση αυτή ήταν η κλιμάκωση των επιθέσεων των Houthi σε ποντοπόρα πλοία λόγω του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας. Η εντολή της εξισορροπεί τις ποικίλες προσεγγίσεις των Ευρωπαϊκών χωρών, ορισμένες εκ των οποίων συμμετέχουν με εναέρια και πυραυλικά πλήγματα κατά των Υεμενιτών Houthi, ενώ άλλες να επιλέγουν πιο αμυντική στάση. Προχωρώντας πιο πέρα από την παρούσα κρίση, η επιχείρηση αποβλέπει να αναπτύξει τη μακροπρόθεσμη ναυτική στρατηγική της Ε.Ε. (στοχεύοντας κατά προτεραιότητα στο βορειοδυτικό Ινδικό Ωκεανό), να κλιμακώσει τις διπλωματικές προσπάθειες διατήρησης ενισχυμένων σχέσεων με τις Αραβικές χώρες και να στηρίξει τις φιλόδοξες βλέψεις της Ε.Ε. να εδραιώσει ανεξάρτητη στρατηγική άμυνας.
Παρά τις διαφοροποιημένες θέσεις τους για τον πόλεμο στη Γάζα και για άλλα ζητήματα, οι Ευρωπαϊκές χώρες κατάφεραν τον Ιανουάριο 2024 να συμφωνήσουν στη διεξαγωγή αυτής της ναυτικής επιχείρησης, εν μέσω κλιμακούμενων παρενοχλήσεων της ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα. Πλοία ευρωπαϊκής ιδιοκτησίας και διαχείρισης (π.χ. Maersk Δανίας) μπήκαν στο στόχαστρο των Houthi από την έναρξη της διαμάχης στη Γάζα. Η Ερυθρά και η Αραβική Θάλασσα είναι ζωτικής σημασίας, καθώς μέσω αυτών διέρχεται το 12% του παγκόσμιου εμπορίου και το 40% του εμπορίου μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Η συνέχιση των παρενοχλήσεων ενδέχετο να απειλήσει τα Ευρωπαϊκά στρατηγικά συμφέροντα.
Επτά κράτη-μέλη ΕΕ συμμετέχουν στην επιχείρηση, το αρχηγείο της οποίας εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα λόγω του σημαντικού ρόλου της στις παγκόσμιες θαλάσσιες μεταφορές. Παρά ταύτα, η Ιταλία και η Γαλλία που ήλπιζαν να αναλάβουν την ηγεσία της επιχείρησης συμμετέχουν με μόλις ένα πλοίο η καθεμιά, παρότι αρχικά είχαν δηλώσει τρία πλοία. Αντίστοιχα, η Ισπανία αποφάσισε να μη συμμετάσχει στην επιχείρηση, επικαλούμενη αυξημένες υποχρεώσεις σε άλλες αποστολές της στο εξωτερικό.
Η επιχείρηση «Ασπίδες» διεξάγεται παράλληλα προς την επιχείρηση Prosperity Guardian της οποίας ηγούνται οι Η.Π.Α., που περιλαμβάνει και ορισμένες Ευρωπαϊκές χώρες (συγκεκριμένα, Δανία, Ελλάδα και Κάτω Χώρες). Γαλλία και Ιταλία, επίσης συμμετέχουν στην υπόψη επιχείρηση, ωστόσο επιχειρούν στην περιοχή υπό εθνικό συντονισμό.
Επικεφαλής της επιχείρησης «Ασπίδες» είναι ο Υποναύαρχος Β. Γρυπάρης ΠΝ, ενώ η Ιταλία όρισε τον Υποναύαρχο Stefano Costantino ως διοικητή δυνάμεων. Η Ρώμη έχει αξιοσημείωτο ιστορικό ναυτικών αποστολών σε αλλοδαπά χωρικά ύδατα, με πολεμικά πλοία της να εισφέρουν σε Ευρωπαϊκές ναυτικές αποστολές στο βορειοδυτικό Ινδικό Ωκεανό. Είναι ενδιαφέρον, που ο κ. Costantino υπηρέτησε ως διοικητής της European Maritime Awareness Force στα Στενά του Ορμούζ από τον Ιούνιο 2022 ως τον Ιανουάριο 2023, γεγονός που αναδεικνύει την εξοικείωσή του με το επιχειρησιακό περιβάλλον της περιοχής.
Ο αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης «Ασπίδες» είναι η αντιαεροπορική κάλυψη. Η Γαλλική φρεγάτα “Alsace”, το Ιταλικό αντιτορπιλικό “Caio Duilio”, η Γερμανική φρεγάτα “Hessen”, και η Ελληνική φρεγάτα “Ύδρα” είναι εξοπλισμένες με εξελιγμένα οπλικά συστήματα, που περιλαμβάνουν μικρού και μεγάλου βεληνεκούς πυραύλους επιφανείας-αέρος. Αυτές οι ευέλικτες μονάδες επιφανείας είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν κάθε απειλή των Houthi. Επιπρόσθετα, διαθέτουν δυνατότητες έγκαιρης ειδοποίησης και ελικόπτερα, που αυξάνουν την ικανότητα διεξαγωγής επιχειρήσεων επιτήρησης αέρος και επιφάνειας.
Η επιχείρηση «Ασπίδες» διεξάγεται σε περιοχή διπλάσια από τη χερσαία επιφάνεια των 27 κρατών-μελών της Ε.Ε. Ο διάπλους της περιοχής απ’ άκρου σ’ άκρο θα διαρκούσε 10 ολόκληρες ημέρες. Γι’ αυτό, οι ναυτικές δυνάμεις της επικεντρώνονται στην “περιοχή υψηλού κινδύνου” στα ανοιχτά των ακτών της Υεμένης, και ιδίως στον Κόλπο του Άντεν και τη νότια Ερυθρά Θάλασσα. Με κατεύθυνση προς Σουέζ και Μεσόγειο Θάλασσα, τα πλοία χρειάζεται να ταξιδεύουν επί δύο ημέρες. Σύμφωνα με πηγές, ο προϋπολογισμός των δυνάμεων της επιχείρησης «Ασπίδες» (περί τα €8 εκατομμύρια) χρηματοδοτείται από πόρους της Ε. Ένωσης.
Γιατί η Ευρώπη αποφάσισε να διεξάγει την επιχείρηση «Ασπίδες»
Η ελευθερία της ναυσιπλοΐας ανέκαθεν αποτελούσε προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με αφορμή κλιμακούμενες διενέξεις σε κομβικά σημεία και ζωτικές θαλάσσιες οδούς, η Ε.Ε. χαρακτήρισε το βορειοδυτικό Ινδικό Ωκεανό ως “σημαίνουσα θαλάσσια περιοχή” (“maritime area of importance”) το 2022, καλύπτοντας τεράστια έκταση από τα Στενά του Ορμούζ στον Τροπικό του Αιγόκερω και από την Ερυθρά Θάλασσα ως τον κεντρικό Ινδικό Ωκεανό. Αυτό επέβαλε αυξημένο Ευρωπαϊκό θαλάσσιο συντονισμό μέσω ενός μηχανισμού γνωστού ως “Συντονισμένη Θαλάσσια Παρουσία” [“Coordinated Maritime Presence” (CMP)].
Η ως άνω επιλογή συμφωνεί με το πάγιο ενδιαφέρον της Ε.Ε. στο βορειοδυτικό Ινδικό Ωκεανό από ενάρξεως της προσπάθειας ναυτικής ολοκλήρωσής της. Το 2008, μεσούντων των απειλών και της αστάθειας στο Κέρας της Αφρικής, η Ε.Ε. διεξήγαγε την Επιχείρηση Atalanta, μια ναυτική αποστολή με την εντολή να καταστείλει την πειρατεία, τη διακίνηση ναρκωτικών και όπλων και την προστασία των επισιτιστικών φορτίων του World Food Programme των Η.Ε. και άλλων ευάλωτων θαλάσσιων δραστηριοτήτων.
Στον Αραβικό Κόλπο, το 2020 η Γαλλία ηγήθηκε άλλων οκτώ Ευρωπαϊκών χωρών (Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Νορβηγία και Πορτογαλία) στην ανάπτυξη ναυτικών δυνάμεων επιτήρησης αποκλειστικά για τον ασφαλή διάπλου των Στενών του Ορμούζ. Αυτή η επιχείρηση με έδρα τη Γαλλική ναυτική βάση στο Abu Dhabi, περιλαμβάνει ένα διπλωματικό σκέλος (EMASoH) και ένα στρατιωτικό σκέλος (Επιχείρηση «Αγήνωρ»). Ήδη από την εποχή του “Πολέμου των δεξαμενοπλοίων” (“Tanker War”) τη δεκαετία του 1980, που το Παρίσι αυτόνομα απέστειλε στον Περσικό Κόλπο μοίρα κρούσης, η Γαλλία αναζητούσε πιο ενεργό ρόλο στη θαλάσσια ασφάλεια αυτής της περιοχής. Έτσι, η ανάληψη του επικεφαλής κράτους της επιχείρησης EMASoH/Agenor ως και άλλες πρωτοβουλίες καθίσταται πολύ σημαντική.
Θορυβημένα από τις οικονομικές προεκτάσεις της αυξανόμενης αστάθειας στην περιοχή, ορισμένα κράτη-μέλη Ε.Ε. αρχικά στήριξαν την αμερικανική επιχείρηση “Prosperity Guardian”, στέλνοντας ελληνική φρεγάτα στην Ερυθρά Θάλασσα μαζί με αποσπασμένους αξιωματικούς από τη Δανία και τις Κάτω Χώρες. Όμως, μερικοί πρώιμοι Ευρωπαίοι υποστηρικτές αποσύρθηκαν από την αμερικανική δύναμη όταν η Ε.Ε. ανέπτυξε δικό της μηχανισμό ασφάλειας στην περιοχή, την επιχείρηση «Ασπίδες». Ο βασικός λόγος που υποκίνησε τις Βρυξέλλες να σχεδιάσουν μια ποιοτικά διαφοροποιημένη αντίδραση, που δίνει έμφαση στην εγκράτεια και παρέχει πειστικά εχέγγυα αμυντικής ασφάλειας, ήταν η ανησυχία ότι οι αεροπορικές επιθέσεις των Η.Π.Α. στην Υεμένη ήταν πιθανό να προκαλέσουν ευρύτερη περιφερειακή σύρραξη.
Σύμφωνα με τον Ύπατο Εκπρόσωπο Εξωτερικών Υποθέσεων και Πολιτικής Ασφάλειας της Ε.Ε. κ. Josep Borrell, η επιχείρηση «Ασπίδες» βασίζεται σε αμιγώς αμυντική στάση. Διατυπωμένη στην αριθ. 2722 Απόφαση του ΣΑ/ΟΗΕ, που καλεί για πλήρη κατάπαυση των επιθέσεων των Houthi και επιβεβαιώνει το δικαίωμα των πλοίων σε αυτοάμυνα έναντι πρόδηλων απειλών, η εντολή της επιχείρησης «Ασπίδες» περιστρέφεται γύρω από τρεις βασικούς στόχους αποκλιμάκωσης. Πρώτον, παρέχει στενή προστασία σε εμπορικά πλοία που διαπλέουν τα Στενά Bab el-Mandeb και Hormuz. Δεύτερον, ενισχύει την επεξεργασμένη εικόνα της κατάστασης στο πεδίο εντός και πέριξ της Ερυθράς Θάλασσας, παρέχοντας σε πολεμικά και εμπορικά πλοία σαφή αντίληψη των δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη φυσική, την οικονομική ασφάλειά τους, την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος. Tρίτον, διεξάγει αμυντικούς κινητικούς ελιγμούς έναντι πλειάδας απειλών κατά της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας.
Προκλήσεις που αντιμετωπίζει η επιχείρηση «Ασπίδες»
Μια από τις βασικές προκλήσεις της νέας επιχείρησης, της επιχείρησης «Ασπίδες», βρίσκεται στους κανόνες εμπλοκής. Αυτοί σχεδιάστηκαν για να υποστηρίξουν την πολιτική της αποκλιμάκωσης και την ελευθερία της ναυσιπλοΐας με εντολή αμυντικού προσανατολισμού. Αυτό αντανακλά τη διάχυτη επιφυλακτικότητα της Ευρώπης για τη σχέση κόστους/οφέλους, απαιτώντας η επιχείρηση να διατηρήσει την εύθραυστη ισορροπία ανάμεσα στο στόχο της αποκλιμάκωσης και της χρήσης στρατιωτικής ισχύος. Ως αποτέλεσμα, ο αντίκτυπος της επιχείρησης μπορεί να είναι περιορισμένος, στοχεύοντας αποκλειστικά τα drones και τους πυραύλους και όχι τα σημεία εκτόξευσής τους.
Μια άλλη επιχειρησιακή πρόκληση για τις «Ασπίδες» είναι ο συντονισμός της, καθώς οι συμμετέχοντες χρειάζεται να επικοινωνούν ταυτόχρονα με άλλες δύο ευρωπαϊκές ναυτικές επιχειρήσεις στην περιοχή (Atalanta και Agenor), ως επίσης με τις αντίστοιχες αμερικανικές πρωτοβουλίες. Η δημιουργία της επιχείρησης «Ασπίδες» προέρχεται, εν μέρει, από τη διστακτικότητα της Ισπανίας να επεκταθεί γεωγραφικά η επιχείρηση Atalanta σε ολόκληρη την Ερυθρά Θάλασσα, στον απόηχο της τρέχουσας κρίσης στην περιοχή. Μόλις σταθεροποιηθεί η κατάσταση και περιοριστούν οι πολιτικοί κίνδυνοι, θα γίνει ευκολότερη η αναδιοργάνωση των εξελισσόμενων πρωτοβουλιών, ενδεχομένως με τη συγχώνευση των επιχειρήσεων “Atalanta” και “Aspides”.
Ο στόλος των δυνάμεων της Ε.Ε. μπορεί να αντιμετωπίσει προκλήσεις από την εκτέλεση συνεχιζόμενων καθηκόντων προστασίας δυνάμεων, ιδίως υπό σενάρια παρατεταμένης εμπόλεμης κατάστασης, που περιλαμβάνουν ποικίλες επιθέσεις βαλλιστικών πυραύλων, πυραύλων cruise και drones. Ενδεχόμενη πύκνωση των πυραύλων των Houthi και σχηματισμοί από σμήνη drones μπορεί να εξαντλήσουν τα αποθέματα των πολεμοφοδίων. Η περιορισμένη διαθεσιμότητα ενωσιακών ναυτικών μονάδων επιφανείας για άμεση απόσπαση και η πολυπλοκότητα επανεξοπλισμού πολεμικών πλοίων μακριά από τους ναυστάθμους τους, δυσχεραίνουν τα συντονιστικά καθήκοντα της διοίκησης της επιχείρησης.
Επιπρόσθετα, η στρατιωτικοποίηση των θαλασσίων περιοχών της Ερυθράς Θάλασσας και των γειτονικών περιοχών δεν διασφαλίζει πλήρη και αποτελεσματική προστασία των οδών θαλασσίου εμπορίου, όπως διεφάνη στο συμβάν βύθισης του Βρετανικής ιδιοκτησίας Φ/Γ πλοίου “Robimar” και το θάνατο τριών ναυτικών επί του ελληνικού πλοίου “True Confidence”, που χτυπήθηκε από πύραυλο των Houthi. Με μια εκτεταμένη θαλάσσια επιφάνεια μερικών χιλιάδων ναυτικών μιλίων και με μόλις τέσσερα πολεμικά πλοία στη διάθεσή της, η επιχείρηση «Ασπίδες» μάλλον θα επικεντρωθεί στη συνοδεία πλοίων που διαπλέουν τα στενά της περιοχής.
Από πολιτικής απόψεως, η επιχείρηση «Ασπίδες» παραμένει ανοικτή στη σύνθετη διάδραση μεταξύ της ανταγωνιστικής συμπεριφοράς των κρατών-μελών της Ε.Ε. και των πολιτικών επιδιώξεων των Βρυξελλών. Μολονότι κανένα κράτος-μέλος Ε.Ε. δεν τάχθηκε ενάντια στην ανάπτυξη ναυτικών δυνάμεων, οι διαφοροποιημένες αντιλήψεις εντός Ε.Ε. ως προς το βέλτιστο τρόπο αντιμετώπισης της απειλής των Houthi μπορεί να υπονομεύσει τις προσπάθειες οικοδόμησης αποτελεσματικής και μακροπρόθεσμα βιώσιμης ενωσιακής ναυτικής δύναμης στην περιοχή. Tο γεγονός ότι ορισμένα κράτη-μέλη Ε.Ε. με αποδεδειγμένα αυξημένες ναυτικές δυνατότητες έχουν απόσχει, μέχρι τώρα, από το να συνεισφέρουν με ναυτικές δυνάμεις στην επιχείρηση, υπογραμμίζει αυτόν τον κίνδυνο.
Περαιτέρω, οι Βρυξέλλες χρειάζεται να επικοινωνήσουν στους συνομιλητές της στην περιοχή τους στόχους και σκοπούς της επιχείρησης «Ασπίδες» με αποτελεσματικότητα. Φοβούμενοι αντίποινα των Houthi μέσω στοχοποίησης τοπικών υψηλής αξίας στόχων στην περιοχή, ρισκάροντας το εύθραυστο ξεπάγωμα των σχέσεών τους με το Ιράν, οι παραδοσιακοί εταίροι ασφάλειας της Ε.Ε. στην Αραβική υποήπειρο, επιδιώκουν να αποστασιοποιηθούν από οποιαδήποτε συσχέτισή τους με ξένες ναυτικές δυνάμεις. Ωστόσο, οι χώρες του Περσικού Κόλπου έχουν να κερδίσουν πολλά από την αποκατάσταση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας, αφού τα “οραματικά” και φιλόδοξα σχέδιά τους για επιτυχείς οικονομικές μεταρρυθμίσεις εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη σταθερότητα στο θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής. Προς τούτο, η Ε.Ε. χρειάζεται να πείσει τους εταίρους της στην περιοχή για τα κίνητρα αποκλιμάκωσης της έντασης που έχει η στρατιωτική παρουσία της στην περιοχή τους και συνάμα να καθησυχάσει τις ανησυχίες τους για άλλες ειδικότερες απειλές.
Συμπεράσματα
- Μολονότι θεωρείται απίθανο η επιχείρηση «Ασπίδες» να αποτρέψει ή να αποκρούσει πλήρως όλες τις επιθέσεις των Houthi σε εμπορικά πλοία, αναδεικνύει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει τις ναυτικές δυνάμεις και την πολιτική βούληση να επιβάλει τα γεω-στρατηγικά της συμφέροντα αυτοτελώς και ανεξάρτητα από ανάλογες αμερικανικές επιχειρήσεις.
- Οι Houthi πιθανόν να παραμείνουν υπολογίσιμη δύναμη όσο συνεχίζεται ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα και όσο παραμένουν οι περιφερειακές εντάσεις. Συνεπώς, πρέπει οι Βρυξέλλες να θεραπεύσουν τα μειονεκτήματα της επιχείρησης «Ασπίδες», εάν επιθυμούν να δηλοποιήσουν με πειστικό τρόπο τα διαπιστευτήριά τους ως αξιόπιστη ναυτική δύναμη παγκόσμιου εύρους.
- Η επιχείρηση «Ασπίδες» θεωρείται σχετικά επικίνδυνη. Ο Γερμανός Γενικός Επιθεωρητής Ναυτικού κ. Jan Christian Kaack σημειώνει ότι οι επιθέσεις των Houthi με πυραύλους, drones και τηλεκατευθυνόμενες “λέμβους αυτοκτονίας” προβάλουν σημαντικές απειλές. Πρόσφατα, περιέγραψε τη Γερμανική αποστολή ως “την πιο επικίνδυνη αποστολή Γερμανικής ναυτικής μονάδας επιφανείας εδώ και πολλές δεκαετίες.” Όμως, αυτοί οι κίνδυνοι είναι διαχειρίσιμοι. Ο κ. Kaack δήλωσε, “Καμία μονάδα στο Γερμανικό Ναυτικό δεν είναι καλύτερα προετοιμασμένη, εκπαιδευμένη και εξοπλισμένη για την αποστολή αυτή.”
- Η ενωσιακή επιχείρηση «Ασπίδες» παρείχε συνοδεία 68 πλοίων και απέκρουσε έντεκα επιθέσεις τις πρώτες επτά εβδομάδες. Κατέστρεψε εννέα drones στον αέρα, ένα στην επιφάνεια και αναχαίτισε τέσσερεις αντι-πλοϊκούς πυραύλους, σύμφωνα με τον επικεφαλής της, Υποναύαρχο κ. Β. Γρυπάρη ΠΝ.
