Την ανάγκη επαναπροσδιορισμού του λιμενικού συστήματος της χώρας, με αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό του στρατηγικού του ρόλου, επισημαίνει μελέτη του Τμήματος διαχείρισης και ναυτιλίας της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).
ΒΑΣΙΚΑ σημεία της μελέτης που συντάχθηκε για λογαριασμό της Ένωσης Λιμένων Ελλάδος (ΕΛΙΜΕ), υπό τον καθηγητή Χρηματοοικονομικής Θεόδωρο Συριόπουλο, παρουσιάζει η «Ν». Στην έρευνα επισημαίνονται οι κατευθυντήριες γραμμές πάνω στις οποίες το ελληνικό λιμενικό σύστημα θα μπορέσει να αναπτυχθεί, αλλά και πώς θα ανταποκριθεί με επιτυχία στις νέες μεταβαλλόμενες συνθήκες του διεθνούς περιβάλλοντος, ενώ προσδιορίζονται οι επενδυτικές τους ανάγκες για την επόμενη δεκαετία στα 80 δισ. ευρώ, με δείγμα 84 λιμενικών αρχών.
Οι επενδύσεις αυτές θα πρέπει να συνδεθούν με τις ισχυρές τάσεις ανάπτυξης των ναυτιλιακών μεταφορών, της εφοδιαστικής αλυσίδας, των δικτύων logistics, της ενεργειακής μετάβασης και των απαιτήσεων περιβαλλοντικής συμμόρφωσης. Εντούτοις, ο κρίσιμος ρόλος των λιμένων δεν φαίνεται να αντικατοπτρίζεται, αντίστοιχα, στους χρηματοδοτικούς πόρους που διατίθενται από ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά σχήματα, όπως το Conneng Europe Facility (CEF-I, CEF-II), βασικό εργαλείο χρηματοδότησης της Ε.Ε. για τις μεταφορές.
Από τη χρηματοδότηση του προγράμματος αυτού (2014-2020), οι λιμενικές αρχές κατάφεραν να προσελκύσουν μόνο 4% του προϋπολογισμού του CEF κατά την πρώτη τριετία εφαρμογής του (2014-2017). Tονίζεται ότι οι λιμένες, με ευέλικτη ευρωπαϊκή χρηματοδοτική υποστήριξη, θα είναι σε θέση να υλοποιήσουν σημαντικά επενδυτικά έργα, αφού, πέραν του ρόλου τους στη διακίνηση ενεργειακών πόρων, καλούνται πλέον να παρέχουν υπηρεσίες που συνδέονται με την κατασκευή και συντήρηση αποθηκευτικών χώρων για την παροχή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (όπως LNG, βιομάζα, υδρογόνο, μεθανόλη, αμμωνία κ.ά.), συμβάλλοντας έτσι στους στόχους της απανθρακοποίησης της Ε.Ε.
Επισημαίνεται ότι οι εισροές από λιμενικά τέλη αντιστοιχούν περίπου στο 50% των εσόδων των λιμενικών Αρχών. Σημειώνεται ότι το εθνικό ελληνικό λιμενικό σύστημα κατά την περίοδο 2014-2024 αποτελείτο από 13 Οργανισμούς Λιμένων, 75 Δημοτικά Ταμεία, 10 Κρατικά Λιμενικά Ταμεία και 51 Λιμένες Κρουαζιέρας.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαμβάνει περισσότερους από 1.200 θαλάσσιους λιμένες, εκ των οποίων οι 329 αποτελούν τμήμα του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών (ΔΕΔ-Μ ) (Trans European Transport Network, TEN-T), που συνθέτει ένα κρίσιμο δίκτυο οδικών – σιδηροδρομικών – αεροπορικών θαλάσσιων – υδάτινων υποδομών, για την ενοποιημένη διασύνδεση του συνόλου των μεταφορών. Οι ελληνικοί λιμένες που έχουν ενταχθεί στο Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών είναι 25, εκ των οποίων οι 12 είναι Οργανισμοί Λιμένων, 12 Δημοτικά Λιμενικά Ταμεία και ένα Λιμενικό Ταμείο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκτιμήσει ότι οι απαιτούμενες επενδύσεις για την ανάπτυξη του βασικού Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών (ΔΕΔΜ), για την περίοδο 2016-2030, που δεν αναφέρονται μόνο σε λιμενικές υποδομές, προβλέπεται να κυμανθούν περίπου στα 750 δισ. ευρώ. Εκτιμάται ότι το ευρωπαϊκό λιμενικό σύστημα παρέχει άμεσα και έμμεσα τουλάχιστον 2,5 εκατ. θέσεις εργασίας.
Παρεμβάσεις
Η έρευνα επισημαίνει ότι η πολυπλοκότητα του λιμενικού συστήματος, με μεγάλο αριθμό Φορέων Εκτέλεσης Εθνικής Λιμενικής Πολιτικής σε διαφορετικές νομικές μορφές και διοικητική διάρθρωση, με πολυδιάσπαση της εποπτικής αρμοδιότητας σε διαφορετικά κέντρα, με σύνθετο και δύσκαμπτο νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας, με έλλειψη εξειδικευμένης τεχνογνωσίας του ανθρώπινου δυναμικού σε θέματα λιμενικής διοίκησης, είναι από τις κρίσιμες αδυναμίες που χρήζουν άμεσων παρεμβάσεων προς αποτελεσματική διευθέτηση.
Όπως αναφέρεται στην επιστημονική μελέτη, οι εγχώριοι λιμένες, για την επίτευξη του σύνθετου στρατηγικού τους ρόλου, θα πρέπει να ενισχύσουν τον ρόλο αυτό στα διεθνή μεταφορικά δίκτυα, να βελτιώσουν την παροχή των υπηρεσιών με ανταγωνιστικές τιμές, προωθώντας παράλληλα ένα σύγχρονο μοντέλο διοίκησης και ενισχύοντας την αποτελεσματική λειτουργία τους ως προς μια βιώσιμη αναπτυξιακή πορεία.
Επίσης, θα πρέπει να υλοποιήσουν δυναμικά προγράμματα επενδύσεων σε μέσα, υποδομές, καινοτόμες τεχνολογίες και ανθρώπινο δυναμικό, αντλώντας για τον σκοπό αυτό χρηματοδοτικά κεφάλαια με ελκυστικούς όρους.
Για τον σκοπό αυτό επισημαίνεται ότι θα πρέπει να θεσμοθετηθεί ένα νομικό πλαίσιο για νέο σύστημα λιμενικής διακυβέρνησης που θα ενισχύει την ανταγωνιστικότητά τους και τη διασυνδεσιμότητά τους με τα δίκτυα της εφοδιαστικής αλυσίδας, να ενισχυθεί ο θαλάσσιος τουρισμός με νέους προορισμούς για την κρουαζιέρα, η εφαρμογή νέων ψηφιακών τεχνολογιών, αλλά και η στενότερη συνεργασία με τη ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία στο πλαίσιο της Εθνικής Λιμενικής Πολιτικής.
Η έρευνα αναφέρει ως αναγκαίο τον εκσυγχρονισμό της απασχόλησης και κατάρτισης στους λιμένες, καθώς και νέες λιμενικές υποδομές στον τομέα της εθνικής ασφάλειας. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες καταγράφηκαν (σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο) σημαντικές στρατηγικές αλλαγές στο μοντέλο συνεργασίας του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα στο λιμενικό σύστημα, καθώς και στο μοντέλο διακυβέρνησης των λιμενικών Φορέων, με την ιδιωτικοποίηση (πώληση πλειοψηφικού μετοχικού ποσοστού ή/και παραχώρηση σε ιδιώτες επενδυτές) σημαντικών ελληνικών λιμένων.
Για την προστασία του περιβάλλοντος, τονίζεται η έναρξη δράσεων κυκλικής οικονομίας με ενσωμάτωση της λιμενικής διάστασης στον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, αλλά και ανάδειξης των σχέσεων πόλης και λιμένα.
Προσεγγίσεις
Ο αριθμός προσεγγίσεων (port calls) και η κυκλοφορία (port traffic) αποτυπώνουν την εμπορική δραστηριότητα των λιμένων διεθνώς. Καταγράφηκε σημαντική πτώση του δείκτη αυτού κατά την έναρξη της πανδημίας Covid- 19 (πρώτο εξάμηνο 2020), αλλά και ισχυρή ανάκαμψη στη συνέχεια (δεύτερο εξάμηνο 2022 και μετά).
Ειδικότερα, για το 2023, σε ετήσια βάση, ο αριθμός προσεγγίσεων σε λιμένες για τα containerships και τα dry bulk carriers, μετά την προηγούμενη πτώση, ανέκαμψε κατά 10,9% και 0,1 % , αντίστοιχα. Για τα πλοία liquid bulk carriers καταγράφηκε σταθερός ρυθμός αύξησης κατά 3,8% το 2022 και 2,9% το 2023 , με ιστορικό υψηλό περί τα 280.000 port calls ανά εξάμηνο.
Αντίθετα, ο αριθμός port calls για τα επιβατηγά πλοία εμφάνισε την πλέον έντονη αντίδραση, καθώς (μετά την άρση των περιορισμών λόγω της πανδημίας) ανέκαμψε ισχυρά κατά 10,9% και 5,7% το 2022 και 2023, αντίστοιχα, σε όλους τους τομείς φορτίων.
Το παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο διακινεί ποσοστό μεγαλύτερο του 90%του συνολικού όγκου των διεθνών εμπορικών ροών.
Το 2023 , ο ρυθμός αύξησης κινήθηκε στο 2,4%, φθάνοντας τους 12,3 δισ. τόνους, με το μεγαλύτερο μέρος να καλύπτεται από τους τομείς χύδην ξηρού φορτίου (44,2%) και πετρελαιοειδών (25,2%) (UNCTAD, 2004). Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, ο συνολικός όγκος των διά θαλάσσης εμπορικών αγαθών που διαχειρίστηκαν οι ευρωπαϊκοί λιμένες (EU-28) το 2022 ανήλθε περίπου σε 3,5 δισ. τόνους (+0,8%: 2022 2021, +7%: 2022/2020).
Η χωρητικότητα του μέσου μεγέθους πλοίου που προσεγγίζει τους ευρωπαϊκούς λιμένες εκτιμάται σε 7.300 gross tons (gt).
