Ο Αδάμ Στεφανάδης, γιος ανώτατου αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, μας διηγείται μια συναρπαστική ιστορία: τους πολλούς θριάμβους, αλλά και τις λίγες σκοτεινές ημέρες ενός Πολεμικού Ναυτικού, που κατά κανόνα πολέμησε σε δύσκολες συνθήκες και με αριθμητική, συχνά και με ποιοτική, κατωτερότητα όσον αφορά τα μέσα, στηριζόμενο όμως στην ένδοξη παράδοση και, κυρίως, τη ναυτοσύνη του έμψυχου δυναμικού του. Ως αποτέλεσμα, δεν υπέστειλε ποτέ τη σημαία.
Η συναρπαστική αφήγηση ξεκινάει με τον ατυχή, όπως ορθά τον χαρακτηρίζει ο συγγραφέας, πόλεμο του 1897 και συνεχίζει με την πολεμική ετοιμασία του Ναυτικού, που περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, την ίδρυση του Ταμείου Εθνικού Στόλου και την έκδοση του λαχείου του Εθνικού Στόλου της Ελλάδος. Εκείνη την εποχή έλαβε χώρα και στην Ελλάδα μια ζωηρή συζήτηση για τη δομή του στόλου: θωρηκτά ή ελαφρότερα σκάφη και υποβρύχια. Δεν θα μπορούσαν ασφαλώς να απουσιάζουν λεπτομερείς περιγραφές των ηρωικών αγώνων του θωρηκτού «Αβέρωφ» και των άλλων πλοίων του στόλου (όπως τα τορπιλοβόλα 11 και 14) κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, με ιδιαίτερη έμφαση στις ναυμαχίες της «Ελλης» και της «Λήμνου», υπό την ηγεσία του ναυάρχου Κουντουριώτη. Λιγότερο γνωστή είναι η δράση του 29ου Ναυτικού Συντάγματος κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η ανανέωση του στόλου την περίοδο του Μεσοπολέμου και η ίδρυση της Ναυτικής Σχολής Πολέμου το 1921 (στην οποία ο υπογράφων είχε την τιμή να διδάξει από το 1992 έως το 2003, οπότε και η Σχολή μετεξελίχθηκε).
Ακολούθως παρουσιάζεται η βύθιση της «Ελλης» και η δράση του Ναυτικού κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, με κύριες δραστηριότητες την προστασία θαλασσίων μεταφορών και τη διεξαγωγή επιδρομών στην Αδριατική, η απώλεια του υποβρυχίου «Πρωτεύς» (1940) και των πλοίων «Ψαρά», «Κιλκίς», «Υδρα», «Λέων» μετά την έναρξη του ελληνογερμανικού πολέμου, η μεταστάθμευση στην Αίγυπτο (1941) και η ανασυγκρότηση του στόλου στην Αλεξάνδρεια. Η εξιστόρηση συνεχίζεται με τον θριαμβευτικό επανάπλου του λαβωμένου «Αδρία» στην Αλεξάνδρεια, την απώλεια της «Βασιλίσσης Ολγας» και των υποβρυχίων «Νηρεύς» και «Τρίτων» το 1942 και τη βύθιση, το 1943, έπειτα από σκληρή μάχη του υποβρυχίου «Κατσώνης» (με κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Βασίλη Λάσκο, πρώτο εξάδελφο της γιαγιάς μου) και τη συμμετοχή των κορβετών «Κριεζής» και «Τομπάζης» στη μάχη του Ατλαντικού. Ακολουθεί η επιστροφή του στόλου στην Ελλάδα και η ανασυγκρότηση. Στις σελίδες του έργου περιγράφονται οι ηρωικές ενέργειες αξιωματικών, κάποιους από τους οποίους το Π.Ν. τίμησε αργότερα δίδοντας το όνομά τους σε ταχέα σκάφη: Κρυσταλίδης, Ρουσσέν, Δανιόλος, Γρηγορόπουλος, Ρίτσος, Μπλέσσας, Μυκόνιος, Τρουπάκης, Μαριδάκης, Πεζόπουλος, Βλαχάβας, Τουρνάς, Σακίπης, Καβαλούδης, Ντεγιάννης, Ξένος, Σιμιτζόπουλος, Σταράκης, Κωστάκος, Αννινος, Ασλάνογλου, αλλά και ο Μίλτος Ιατρίδης και πολλοί άλλοι. Βεβαίως, θα χρειαζόταν ένα ναυτικό του μεγέθους του αμερικανικού για να τιμηθούν με ονοματοδοσίες πλοίων όλοι οι ήρωες του Π.Ν.
Μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 έλαβε χώρα και στην Ελλάδα μια ζωηρή συζήτηση για τη δομή του στόλου: θωρηκτά ή ελαφρότερα σκάφη και υποβρύχια.
Η διήγηση συνεχίζεται με τις επιχειρήσεις ναρκαλιείας στις ελληνικές θάλασσες (1944-1949), τη συμμετοχή του Ναυτικού στον εμφύλιο πόλεμο, στο πλευρό της κυβέρνησης, τα αποτυχόντα κινήματα του 1967 και του 1973 για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και η διαφυγή του αντιτορπιλικού «Βέλος» με κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Παππά. Δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν οι αναφορές στη δράση του Π.Ν. στην Κύπρο, τόσο το 1964 με τον ηρωικό ανθυποπλοίαρχο Μουτσάτσο, κυβερνήτη του περιπολικού «Φαέθων» όσο και το 1974 με τον πλωτάρχη Χανδρινό, κυβερνήτη του αρματαγωγού «Λέσβος», τον υποπλοίαρχο Τσομάκη, κυβερνήτη της τορπιλακάτου Τ3, που είναι ο τελευταίος πεσόντας αξιωματικός του Π.Ν. κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων και την ανάκληση των δύο υποβρυχίων Τ209 πριν τους δοθεί η ευκαιρία να πλήξουν την τουρκική αποβατική δύναμη.
Μετά το 1974 ξεκινάει ένα μεγάλο εξοπλιστικό πρόγραμμα με την αγορά, απόκτηση ή ναυπήγηση γερμανικών υποβρυχίων Τ209, γαλλικών πυραυλακάτων Combattante II & ΙΙΙ, αμερικανικών αντιτορπιλικών Adams και φρεγατών τύπου Κnox, ολλανδικής προέλευσης φρεγατών S/Κortenaer και γερμανικού σχεδιασμού φρεγατών MEKO, πυραυλακάτων βρετανικού σχεδιασμού κλάσης Ρουσέν και, τέλος, γερμανικού σχεδιασμού υποβρυχίων Τ214. Επίσης, αρματαγωγών ελληνικής ναυπήγησης και ελικοπτέρων και αεροσκαφών ναυτικής συνεργασίας. Είναι μια περίοδος θεαματικής μεταμόρφωσης και εκσυγχρονισμού του Π.Ν.
Ακολουθούν οι δύο μεγάλες ελληνοτουρκικές κρίσεις του τέλους του 20ού αιώνα, για τις οποίες έχουν γραφτεί πάρα πολλά: αυτή του 1987 με έξοδο όλου του στόλου και εκείνη των Ιμίων (1996), με τον επιτυχή εγκλωβισμό των τουρκικών πλοίων και την πτώση του ελικοπτέρου της Φ/Γ «Ναβαρίνον», με αποτέλεσμα τον τραγικό θάνατο του πληρώματος (υποπλοιάρχων Χριστόδουλου Καραθανάση και Παναγιώτη Βλαχάκου και αρχικελευστή Εκτορα Γιαλοψού). Πέραν της συμμετοχής του Π.Ν. σε πληθώρα πολυεθνικών επιχειρήσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς εν πολλοίς είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό, παρουσιάζει η συμμετοχή σε διάφορες επιχειρήσεις διάσωσης Ελλήνων και ξένων υπηκόων από περιοχές συγκρούσεων, όπως το «Χρυσόμαλλο Δέρας» (1993, απεγκλωβισμός 2.000 Ελλήνων από την Αμπχαζία), «Κοσμάς Αιτωλός» (1997, 240 ξένοι υπήκοοι από την Αλβανία), «Κέδρος» (2006, 2.650 Ελληνες και ξένοι από τη Βηρυτό) και «Αγήνωρ» (2014, 186 Ελληνες και ξένοι υπήκοοι από τη Λιβύη). Τέλος, το 1991 γίνονται δεκτές στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων οι πρώτες γυναίκες στον κλάδο των οικονομικών αξιωματικών και το 2002 στους κλάδους των μαχίμων και οικονομικών αξιωματικών.
Δεν παραλείπονται αναφορές και σε σκοτεινότερες σελίδες της ιστορίας του Π.Ν., όπως οι συνέπειες του εθνικού διχασμού στις δεκαετίες του 1910 και του 1930, αλλά και το στασιαστικό κίνημα του Ναυτικού (το 1944, παράλληλα με τον Στρατό Ξηράς και την Αεροπορία), που προκάλεσε μεταξύ άλλων δεινών και τον θάνατο του υποπλοιάρχου Ρουσσέν, κυβερνήτη του υποβρυχίου «Παπανικολής», καθώς και διάφορα ατυχήματα, όπως η έκρηξη του αντιτορπιλικού «Λέων» στον Πειραιά και η βύθιση του μεταγωγικού «Αλέξανδρος Ζ», που εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς – Σαλαμίνα και προκάλεσε τον θάνατο 297 στελεχών του τότε Βασιλικού Ναυτικού, το ναυάγιο του αρματαγωγού «Μέρλιν» το 1972, νότια του λιμένος Πειραιώς, με απολογισμό 44 νεκρούς και η βύθιση, το 1996, της ΤΠΚ «Κωστάκος», κατόπιν σύγκρουσης με το επιβατικό «Σάμαινα» στα βόρεια παράλια της Σάμου, με την απώλεια 4 μελών του πληρώματος. Συνολικά, πρόκειται για ένα αναμφίβολα πολύτιμο ιστορικό έργο, με εκτενή βιβλιογραφία και πηγές σε κάθε κεφάλαιο, αλλά και ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάγνωσμα για τα στελέχη του Π.Ν. και των Ενόπλων Δυνάμεων γενικότερα, αλλά και για όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία της χώρας μας.
Από τα «ξύλινα τείχη» και τον «Ξιφία» στις φρεγάτες Belharra
Εξίσου ενδιαφέρον, αν και θεματικά πιο περιορισμένο, είναι και το δίτομο έργο των Τιμόθεου Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη, ανώτατων αξιωματικών εν αποστρατεία του Π.Ν., για την ιστορία των ελληνικών υποβρυχίων. Γίνεται αναφορά στη Διοίκηση Υποβρυχίων, στη Σχολή Υποβρυχίων, στη Βάση Υποβρυχίων, στο πρώτο ελληνικό καταδυόμενο τύπου Nordenfelt, σουηδικής κατασκευής (1884), στα καταδυόμενα «Δελφίν» και «Ξιφίας» (1912, 1913), στα ηρωικά υποβρύχια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, «Κατσώνης», «Παπανικολής», «Πρωτεύες», «Νηρεύς», «Τρίτων», «Γλαύκος», «Ματρώζος», «Πιπίνος», στα μεταχειρισμένα βρετανικά και αμερικανικά υποβρύχια που εξόπλισαν το Π.Ν. για τρεις δεκαετίες μετά το τέλος του Β΄ Π.Π., καθώς και στα νεότερα Τ209 [1100] («Γλαύκος», «Νηρεύς», «Τρίτων», «Πρωτεύς»), Τ209 [1200] («Ποσειδών», «Αμφιτρίτη», «Ωκεανός», «Πόντος») και στα σύγχρονα Τ214 («Παπανικολής», «Πιπίνος», «Ματρώζος», «Κατσώνης»). Στη λεπτομερή ιστορία κάθε υποβρυχίου περιλαμβάνονται και τα ονόματα των διατελεσάντων κυβερνητών.
Για να συνδεθεί το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον θα πρέπει να αναφερθεί ότι αποτελεί βασική αρχή της ελληνικής στρατηγικής εθνικής ασφαλείας ότι, δεδομένης της ιστορίας και της γεωγραφίας, ιδιαίτερη βαρύτητα θα συνεχίσει να δίδεται στη σημασία της θαλάσσιας ισχύος. Πώς θα μπορούσε άλλωστε μια παραδοσιακή ναυτική δύναμη σαν την Ελλάδα των «ξύλινων τειχών», να μη θέσει ως στόχο υψηλής προτεραιότητας να συνεχίσει να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην περιοχή του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Η επίτευξη του στόχου αυτού αποτελεί ένα συμφέρον επιβίωσης, και η χώρα μας οφείλει να αξιοποιήσει μια σειρά από εργαλεία και δυνατότητες, όπως τον πολεμικό της στόλο και το Λιμενικό Σώμα/Ελληνική Ακτοφυλακή, που ασφαλώς χρειάζονται ενίσχυση (με την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και την ανάπτυξη ενός συστήματος επιτήρησης του Αιγαίου), το γιγάντιο ίχνος της στον χώρο της εμπορικής ναυτιλίας, μια υγιή ναυπηγική αμυντική βιομηχανία, τη συμμετοχή της στην Ε.Ε., που οφείλει επιτέλους να αναπτύξει ναυτική στρατηγική, το ΝΑΤΟ, καθώς και τις περιφερειακές συμμαχίες της. Ετσι, από το 2019, και καθώς η χώρα σταδιακά εξέρχεται από την πολυετή οικονομική κρίση που δεν άφησε αλώβητες και τις Ενοπλες Δυνάμεις της χώρας, ξεκίνησε η υλοποίηση ενός προγράμματος ενίσχυσης του Π.Ν., με αγορά γαλλικών Φ/Γ Belharra αεράμυνας περιοχής/FDI («Κίμων», «Νέαρχος» και «Φορμίων»), ναυπήγηση σύγχρονων κορβετών και εκσυγχρονισμό Φ/Γ ΜΕΚΟ και αγορά αμερικανικών ανθυποβρυχιακών Ε/Π Romeo. Αναφορά πρέπει να γίνει και στη δωρεά τριών πλοίων υποστήριξης από τον εφοπλιστή Πάνο Λασκαρίδη, που θα πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση από την ελληνική ναυτιλιακή και επιχειρηματική κοινότητα και όχι απλώς μια μεμονωμένη κίνηση. Εχει, επίσης, ξεκινήσει μια σοβαρή προσπάθεια αναγέννησης των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά και Ελευσίνας, που σε συνδυασμό με τα ανωτέρω εξοπλιστικά προγράμματα, θα αποτελέσει μια σημαντική ευκαιρία για την ελληνική ναυπηγική και αμυντική βιομηχανία. Τέλος, σημαντική πρόκληση για το Π.Ν. αποτελεί η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών στον τομέα των μη επανδρωμένων μέσων (εναέρια, επιφανείας και υποβρυχίων) τόσο ως προς τη χρήση τους, όσο και ως προς την αντιμετώπισή τους και ο καθορισμός του μελλοντικού μείγματος δυνάμεων. Εφόσον απαιτηθεί, σε αυτή την κρίσιμη γεωπολιτική συγκυρία, το Π.Ν., σε στενή συνεργασία με τον Στρατό Ξηράς και την Πολεμική Αεροπορία, αλλά και το Λ.Σ./ΕΛΑΚΤ, είναι έτοιμο να προσθέσει νέες σελίδες στην ένδοξη ιστορία του.
O κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας στον πρωθυπουργό.
