Στην είσοδο του νέου, εντυπωσιακού αεροδρομίου της Κωνσταντινούπολης τον επισκέπτη υποδέχονται δύο μεγάλα πορτρέτα τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο: αυτό του Κεμάλ Ατατούρκ και αυτό του Ταγίπ Ερντογάν. Μια τέτοιου είδους αντιμετώπιση του εν ενεργεία αρχηγού του κράτους αντιλαμβανόμαστε βέβαια ότι δεν συνιστά ίδιον πολιτευμάτων πραγματικά δημοκρατικών. Αλλά εν προκειμένω συμβαίνει κάτι πολύ πιο σημαντικό: ο ισχυρός άνδρας της γείτονος προβάλλει ως ισότιμος του ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας ή, ακριβέστερα, ως επανιδρυτής της.
Πριν από μία εβδομάδα η Τουρκική Δημοκρατία συμπλήρωσε 99 χρόνια ζωής και ο Ταγίπ Ερντογάν δεν έχασε την ευκαιρία να προβάλλει κατά τον πιο εμφατικό τρόπο τις φιλοδοξίες του, σε τελετή-υπερπαραγωγή που πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα για την εθνική εορτή της 29ης Οκτωβρίου με μοναδικό ομιλητή τον ίδιο. Τις φιλοδοξίες του απέναντι στην Ιστορία και παρεμπιπτόντως απέναντι στην… κάλπη – αφού το 2023 δεν είναι μόνο το έτος κατά το οποίο συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας (και την υπογραφή της Συνθήκης της Λoζάνης), αλλά και η χρονιά διεξαγωγής των επόμενων προεδρικών και βουλευτικών εκλογών. Η εκλογική αυτή αναμέτρηση, είκοσι ολόκληρα χρόνια μετά την έλευση του Ερντογάν στην εξουσία, είναι σαφές ότι ανάγεται σε ιστορικό ορόσημο η ίδια.
Και ο Τούρκος πρόεδρος γνωρίζει πώς να διαπλέκει την άμεση πολιτική επιδίωξη με τη ρητορική της ανάδυσης μιας “νέας Τουρκίας” και ενός νέου “Τουρκικού Αιώνα”. Εξού και η ομιλία του στην τελετή της περασμένης εβδομάδας, διάρκειας σχεδόν δύο ωρών, αποτελούσε μια σύμφυρση αυτοδοξαστικών αναφορών τόσο στο τουρκικό έθνος, όσο και στα πεπραγμένα του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.
Κάτι για τον καθένα
Με τη διαφορά ότι ο Ερντογάν παρουσιάστηκε αυτήν τη φορά όπως αρμόζει σε όποιον έχει ταυτίσει πλέον το εθνικό πεπρωμένο με τις προσωπικές του τύχες, ως ενωτικός και συμπεριληπτικός.
Στην πανηγυρική ομιλία υπήρχε κάτι για τον καθένα: για τους θρησκευόμενους Τούρκους που το παλαιό κεμαλικό καθεστώς είχε περιθωριοποιήσει, για τους Αλεβίτες που στιγματίζονται λόγω της ταυτότητάς τους, για τους Κούρδους που συναντούν εμπόδια στη χρήση της γλώσσας τους κ.ο.κ. Η προβαλλόμενη κεντρική ιδέα του “Τουρκικού Αιώνα” ήταν, σε ό,τι αφορά το εσωτερικό, αυτή μιας Τουρκίας περισσότερο φιλελεύθερης, δημοκρατικής και ψυχικά ενοποιημένης.
Μικρή σημασία φαίνεται πως έχει το γεγονός ότι αυτή η ρητορική απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα της αυταρχικής διακυβέρνησης που έχει εμπεδωθεί, ιδίως μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, με τις μαζικές συλλήψεις, τις μαζικές απολύσεις από το δημόσιο, τη δρομολογούμενη απαγόρευση του (τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη) φιλοκουρδικού κόμματος HDP, τον ασφυκτικό έλεγχο των μέσων ενημέρωσης, την κυριαρχία στην επιχειρηματική ζωή της πιο σκοτεινής διαπλοκής γύρω από το “παλάτι”, τη φραστική στοχοποίηση (συχνά από τον ίδιο τον πρόεδρο) κάθε αντιρρησία, είτε είναι δημοφιλής καλλιτέχνης είτε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ο “οραματιστής” Ερντογάν ανατρέχει στο παρελθόν και “τρέφεται από τα έτοιμα”, παραπέμποντας στην πρώτη δεκαετία του αιώνα, όταν η εμφάνισή του στα πράγματα έδωσε βάσιμες ελπίδες χειραφέτησης από την κηδεμονία του παλαιού κατεστημένου, εισόδου των παραμελημένων στρωμάτων στο προσκήνιο και διευθέτησης του κουρδικού ζητήματος.
Για αυτό και η κεντρική του εξαγγελία υπήρξε η πρωτοβουλία για εκπόνηση νέου συντάγματος (στη θέση αυτού που κληροδότησε η δικτατορία της δεκαετίας του ’80 και έχει έκτοτε αναθεωρηθεί αλλεπάλληλες φορές, με τελευταία αυτήν που μετέτρεψε το πολίτευμα σε προεδρικό το 2017), μέσα από έναν εθνικό διάλογο, ο οποίος θα ολοκληρωθεί στις 29 Οκτωβρίου 2023 και θα οδηγήσει σε δημοψήφισμα.
Μαντίλα και οικογένεια
Είναι, ωστόσο, ενδιαφέρον ότι (σε αντίθεση με τον ακροδεξιό σύμμαχό του, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, ο οποίος προσήλθε με πολύ “πρακτικές” ιδέες για τη συνταγματική αναθεώρηση, λ.χ. τον στενότερο έλεγχο της ηγεσίας της δικαιοσύνης από την πολιτική εξουσία) ο Ερντογάν περιορίσθηκε σε μάλλον ρηχές και ολότελα ταυτοτικές προτάσεις για τις προεξαγγελλόμενες θεσμικές τομές. Ειδικότερα, στάθηκε στη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος των γυναικών να φέρουν σε δημόσιους χώρους την ισλαμική μαντίλα και στην υπεράσπιση της παραδοσιακής οικογένειας από την εισαγωγή των “LGBT ιδεών”.
Η τουρκική κοινή γνώμη θεωρεί, κατά τις δημοσκοπήσεις, ήδη επιλυθέν το θέμα της μαντίλας, η οποία επιτρέπεται στην εκπαίδευση από το 2010 και στις δημόσιες υπηρεσίες από το 2013. Ωστόσο η σπέκουλα ότι τυχόν εκλογική νίκη της αντιπολίτευσης θα σημάνει επαναφορά των παλαιών απαγορεύσεων, καλά κρατεί. Σε κάθε περίπτωση, η “συμπεριληπτικότητα” των κυβερνώντων έχει όρια (όπως δείχνει η απόσυρση της Τουρκίας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για τη βία κατά των γυναικών και η απαγόρευση του Pride), ενώ η ικανότητά τους να εμφανίζουν κινήσεις ισλαμοποίησης ως βήματα φιλελευθεροποίησης αποδεικνύεται όντως εντυπωσιακή.
Όμως στο φόντο, διογκώνεται η αποξένωσή τους από τη νεολαία που δεν έχει γνωρίσει άλλη εξουσία από αυτήν του Ερντογάν και δεν συμμερίζεται την αυταρέσκειά τους. Τα διαδικαστικά εμπόδια που ορθώθηκαν στη συμμετοχή Πράσινου Κόμματος στις εκλογές το αποτυπώνει αυτό χαρακτηριστικά.
Οι αδυναμίες της αντιπολίτευσης
Ο αρχηγός του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, αναρωτήθηκε μέσω Twitter αν ο Ερντογάν αποφάσισε να μιμηθεί τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν. Όμως η πικρή για την αντιπολίτευση αλήθεια είναι ότι μετά από είκοσι χρόνια στην εξουσία ο Τούρκος πρόεδρος διατηρεί αλώβητη την πολιτική ευελιξία και την ικανότητά του να βρίσκεται πάντα ένα βήμα μπροστά. Το καταγράφουν πλέον αυτό και οι δημοσκοπήσεις που ανατρέπουν τη λογική του “ώριμου φρούτου” και εμφανίζουν τον “τελειωμένο”, σύμφωνα με τις εύκολες αναλύσεις, Ερντογάν να “επαναπατρίζει” ανένταχτους ψηφοφόρους και να ανακτά το αριθμητικό πλεονέκτημα. Ποιος είπε ότι η εκτίναξη του πληθωρισμού στο 85,5% ετησίως και η αποδυνάμωση της λίρας είναι ο μόνος παράγοντας που ευθύγραμμα θα κρίνει την εκλογική συμπεριφορά;
Και πάλι μπροστά οι κυβερνώντες
Η τελευταία έρευνα της εταιρείας MetroPoll φέρει την κυβερνώσα συμμαχία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης να εξασφαλίζει αθροιστικά το 46,3% της ψήφου, εάν οι εκλογές διεξάγονταν τώρα, έναντι 35,6% της εξακομματικής συμμαχίας της αντιπολίτευσης.
Και εκτός από τα αριθμητικά δεδομένα, υπάρχουν και τα πολιτικά. Η ετερόκλητη εξακομματική αντιπολίτευση δεν κομίζει πραγματικά εναλλακτικό όραμα για την Τουρκία (επιχειρεί άλλωστε όλο και πιο συχνά να υπερκεράσει τους κυβερνώντες σε εθνικιστικές αντιδυτικές θέσεις), εξαντλείται στην καταγγελία του προεδρικού συστήματος, χωρίς να είναι σαφές τι θα πράξει διαφορετικά στους επιμέρους τομείς πολιτικής και αδυνατεί να συμφωνήσει σε μία προσωπικότητα που θα αντιμετωπίσει ισότιμα τον Ερντογάν στην προεδρική κάλπη.
Κυρίως, όμως, η αντιπολίτευση κρατά σε “καραντίνα” (κυρίως λόγω του βέτο των εθνικιστών της Μεράλ Άκσενερ) το HDP, που εμφανίζεται να αποσπά το 12,1% της ψήφου και αποτέλεσε το “κλειδί” για την κατάκτηση των δήμων της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας στις τελευταίες δημοτικές εκλογές.
Του Κώστα Ράπτη
