Η εποχή της διακινδύνευσης βρίσκει τις σύγχρονες υποδομές και τους πολίτες εκτεθειμένους σε πλήθος απειλών. Ακραία φαινόμενα και φυσικές καταστροφές, σεισμοί, πυρκαγιές, πλημμύρες επιβάλλουν αντιμετώπιση έκτακτων κρίσεων και δοκιμάζουν τις αντοχές των υποδομών. Κακόβουλη χρήση τεχνολογίας εκθέτει τις υποδομές σε κυβερνοεπιθέσεις, ενώ πάντα ελλοχεύει η παραδοσιακή εξτρεμιστική βία. Κατασκευαστικές ατέλειες μπορούν να απειλήσουν ακόμη και τα πιο προηγμένα τεχνολογικά συστήματα – ελλιπής εκπαίδευση σε συστήματα αυτοματισμού στα Boeing 737Max επέφερε δύο θανατηφόρα αεροπορικά δυστυχήματα το 2018-2019.
Στον κόσμο των σύγχρονων αυτών απειλών, η τραγωδία των Τεμπών φαντάζει ακόμη πιο αδιανόητα αναχρονιστική. Στην εποχή του 5G, της τεχνητής νοημοσύνης, των αυτόνομων οχημάτων, του κινητού τηλεφώνου που καταγράφει το στίγμα του με GPS, το σιδηροδρομικό αυτό δυστύχημα έρχεται από τα βάθη των δεκαετιών. Κουβαλάει τη σκονισμένη ραθυμία, τις απαρχαιωμένες δομές, τη φαύλη ανευθυνότητα μιας Ελλάδας που πάντα ελπίζουμε ότι αφήνουμε πίσω μας – αλλά πάντα συναντάμε μπροστά μας.
Ξέχασε ο σταθμάρχης να στρίψει πίσω ξανά το κλειδί. Κάθε σύστημα είναι τόσο ισχυρό όσο ο πιο αδύναμος κρίκος του. Όμως τα σοβαρά συστήματα έχουν δικλίδες ασφαλείας που περιορίζουν τις ολέθριες επιπτώσεις του ανθρώπινου λάθος. Είδαμε τα τελευταία χρόνια το ελληνικό κράτος να ψηφιοποιεί και να εκσυγχρονίζει εκατοντάδες λειτουργίες και υποδομές. Εκατομμύρια συναλλαγές μετράει η ψηφιακή διακυβέρνηση, πιστοποιητικά που απαιτούσαν ατέλειωτες ώρες αναμονής βγαίνουν σε δευτερόλεπτα. Όμως δίπλα στην ψηφιακή πραγματικότητα που κάνει άλματα και μεταβαίνει στα έξυπνα δίκτυα 5ης γενιάς σέρνεται η νωθρή Ελλάδα του φραπέ, του «έλα μωρέ…», του τεφτεριού, του «πάμε κι όπου βγει». Εδώ τρένα αφήνονται να τρέχουν με 150 και 200 χλμ. χωρίς ηλεκτρονικό σύστημα τηλεδιοίκησης, φωτοσήμανσης, ασφάλειας, χωρίς ένδειξη για την κατάσταση της γραμμής, χωρίς καν δεύτερο σταθμάρχη στη βάρδια, για την περίπτωση λάθους…
«Αυτή είναι η Ελλάδα», είχε αναφωνήσει με αγανάκτηση ένας από τους καλύτερους Έλληνες πρωθυπουργούς της Μεταπολίτευσης τον Σεπτέμβριο 2000, όταν ένας επιπόλαιος υποπλοίαρχος φούνταρε το «Σάμινα» στα βράχια της Πάρου, παρασύροντας στον θάνατο 82 ανθρώπους. Την ίδια εποχή η χώρα κυβερνάτο με σοβαρότητα, αναβάθμιζε το κύρος της στην Ευρώπη, κέρδιζε το ένα μεγάλο εθνικό στοίχημα μετά το άλλο. «Παλέψαμε με τα λιοντάρια, αλλά μας έφαγαν οι κοριοί», θα μπορούσε να είχε πει.
Δεν είναι ανύπαρκτα τα σιδηροδρομικά δυστυχήματα στην Ευρώπη. Η Γερμανία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων, η Ελλάδα έναν από τους χαμηλότερους. Όμως η Γερμανία έχει το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό δίκτυο, χιλιάδες χιλιόμετρα, δίκτυα πυκνά που διαπλέκονται σαν κουβάρι, όπως σε σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Εμείς έχουμε μία (1) βασική γραμμή που διατρέχει κάθετα τη χώρα. Ως ποσοστό θυμάτων επί συνόλου χιλιομέτρων, η Ελλάδα το 2018-20 κατέχει τη θλιβερή πρωτιά στην Ευρώπη. Και είναι σπάνια τα θανατηφόρα ατυχήματα από συγκρούσεις τρένων ή εκτροχιασμούς. Τα τρένα σκοτώνουν διερχόμενους στις γραμμές, όχι τους επιβάτες που μεταφέρουν.
Ο σιδηρόδρομος είναι το πιο κοινωνικό, δημοκρατικό, οικολογικό μέσο μεταφοράς. Από τον 19ο αιώνα παραμένει δείκτης πολιτισμού και εκσυγχρονισμού σε μια κοινωνία, αρκεί να παρακολουθεί την τεχνολογική εξέλιξη. Και ναι, παραμένει το ασφαλέστερο μέσο επίγειας μεταφοράς, σε σχέση με το αυτοκίνητο. Από το 2014 η Ε.Ε. έχει χρηματοδοτήσει 16 έργα μεταφορών στην Ελλάδα με 700 εκατομμύρια ευρώ και το 90% αφορά τις σιδηροδρομικές μεταφορές. Οι σταθμοί είναι γεμάτοι ταμπέλες αναγνώρισης κονδυλίων της Ε.Ε. Που όμως καταλήγουν στην εγχώρια χοάνη του πελατειασμού, της διαφθοράς, των συντεχνιών, της κακοδιοίκησης, της παραβατικότητας.
Κρατάμε ελάχιστη παρηγοριά την ώριμη αντίδραση της κοινωνίας στην τραγωδία. Τα παλικάρια που χύμηξαν στα φλεγόμενα βαγόνια για να σώσουν συνανθρώπους. Τους επαγγελματίες της πρώτης γραμμής που έσπευσαν. Τους γιατρούς και νοσηλευτές στη Λάρισα που έτρεξαν να περιθάλψουν τους βαριά τραυματίες. Τους πολίτες που στήθηκαν στην ουρά για να δώσουν αίμα. Την Ελλάδα της ανθρωπιάς, της αλληλεγγύης, του φιλότιμου που αναδύεται στις δύσκολες ώρες. Προς όλους αυτούς, και κυρίως προς όσους στερήθηκαν οριστικά την αγκαλιά των δικών τους ανθρώπων, το κράτος οφείλει να μάθει, να αλλάξει, να ξαναφτιάξει σωστά από την αρχή.
