Μετάφραση-απόδοση κειμένου: «ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΝΕΑ»
Όταν ένα πρωί την περασμένη εβδομάδα εκπρόσωποι του σταθμού Mada Masr επισκέφθηκαν τα γραφεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στο Κάιρο, πλήθος εκατοντάδων ανθρώπων, ανάμεσά τους ηλικιωμένοι και εμφανώς ασθενείς, είχαν συγκεντρωθεί στον καύσωνα του μεσημεριού, περιμένοντας ώρες τη σειρά τους να εισέλθουν στα γραφεία και να καταγραφούν.
Αυτοί ήταν ορισμένοι μόνον από τους εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους από την ανατολική Αφρική, το Σουδάν και άλλες εθνικότητες που είναι στην Αίγυπτο και είναι αντιμέτωποι με ένα δίλημμα.
Με διάταγμα που ψηφίστηκε πέρυσι, όσοι μετανάστες δεν έχουν έγγραφα ή η ισχύς των αδειών διαμονής τους έχει λήξει, πρέπει να υποβάλλουν αίτηση για να “νομιμοποιήσουν το καθεστώς τους” ως τις 30 Ιουνίου. Tο ελάχιστο κόστος των γραφειοκρατικών διατυπώσεων υπερβαίνει τα $1.000 ΗΠΑ, και με το φόβο των διεξαγόμενων συλλήψεων και των απελάσεων, οι μετανάστες χωρίς έγγραφα με διάφορες εθνικότητες φοβούνται ολοένα και περισσότερο ότι δεν θα μπορούν πλέον να ζουν και να κινούνται ελεύθερα στην Αίγυπτο.
Η επόμενη επιλογή τους — προτιμητέα από πολλούς που δεν διαθέτουν $1.000 — είναι να καταγραφούν ως πρόσφυγες. “Αν είχα $1.000, γιατί να αιτηθώ καθεστώς πρόσφυγα; Για ποιο λόγο να ψάξω να βρω δουλειά εδώ;” λέει κάποιος από τους εκατοντάδες Σουδανούς έξω από τα γραφεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR).
Κυβερνητικοί αξιωματούχοι δήλωσαν επανειλημμένα ότι σήμερα η Αίγυπτος φιλοξενεί 9 εκατομμύρια “επισκέπτες” από περίπου 133 κράτη, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι μακροπρόθεσμα διαμένοντες. Εξ αυτών, μόλις περίπου 672.000 άτομα από 62 κράτη έχουν επί του παρόντος καταγραφεί ως πρόσφυγες στην Αίγυπτο. Οι υπόλοιποι μπορούν να διαβιούν και να εργάζονται στη χώρα σε σχετικά επιεικές νομικό καθεστώς.
Αυτό ίσχυε μέχρι τον περσινό Σεπτέμβριο όταν ψηφίστηκε το Διάταγμα 3326/2023. Ως τότε, η Αίγυπτος δεν διέθετε ολιστικό νομικό πλαίσιο διαχείρισης μεταναστών, εξηγεί εμπειρογνώμονας που εργάζεται για υποθέσεις προσφύγων στον αιγυπτιακό κρατικό φορέα δικαιωμάτων με τίτλο Egyptian Commission for Rights and Freedoms (ECRF), υπό τον όρο της ανωνυμίας.
“Tο Διάταγμα εκδόθηκε από τον Πρωθυπουργό και κυρώθηκε το Σεπτέμβριο για να νομιμοποιήσει και ρυθμίσει την κατάσταση με τους μετανάστες και τους παράνομα διαμένοντες. Προβλέπει ότι όσοι εισήλθαν στην Αίγυπτο παράνομα, ή έληξε η άδεια διαμονής τους —με εξαίρεση τους πρόσφυγες— πρέπει ο καθένας να πληρώσει $1.000, και άλλα επιπλέον απαιτούμενα τέλη, για να αποκτήσει τον τίτλο ‘Egyptian host,’ ήτοι χορηγού ή εγγυητή,” λέει ο αξιωματούχος του ECRF.
Ο εμπειρογνώμονας εξηγεί ότι μετά την ψήφιση του Διατάγματος, “η κυβέρνηση αποφάσισε το Νοέμβριο να δώσει τρίμηνη προθεσμία, που παρατάθηκε για ακόμη ένα τρίμηνο ως τις 15 Μαρτίου 2024, που στην εκπνοή του συμπληρώθηκε με εξάμηνη παράταση η οποία εν τέλει εξέπνευσε στις 30 Ιουνίου. Η τελευταία παράταση δημοσιοποιήθηκε ευρύτατα μέσω τηλεοράσεων και ραδιοφώνου.”
Tο Υπουργείο Εσωτερικών, στην ανακοίνωση της παράτασης προθεσμίας ως τις 30 Ιουνίου δήλωνε ότι κάθε συναλλαγή με κρατικές υπηρεσίες με ανομιμοποίητους αλλοδαπούς θα διακοπεί από 1 Ιουλίου.
Αν δεν δοθεί νέα παράταση, οι άνθρωποι που θίγονται θα αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα, σύμφωνα με τον αξιωματούχο του ECRF. “Ας υποθέσουμε ότι είναι μια πενταμελής οικογένεια, που έρχονται εδώ για να διαφύγουν από την εμπόλεμη κατάσταση και δεν μπορεί να δηλωθεί ως πρόσφυγες επειδή κατά την απόδρασή τους από τον πόλεμο δεν πρόλαβαν να πάρουν μαζί τα έγγραφά τους. Αυτή η οικογένεια πρέπει να πληρώσει $5.000, περίπου 250.000 λίρες Αιγύπτου. Αν διέθεταν τόσα χρήματα θα έμπαιναν στην πρώτη διαθέσιμη βάρκα και θα έφευγαν για την Ευρώπη.”
Με την παράνομη μετανάστευση να γίνεται κεντρικό ζήτημα πολιτικής στις εκλογές που διεξάγονται στην Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Ένωση στράφηκε σε πολιτικές εξωτερίκευσης της διαχείρισης των μεταναστών, ένας στόχος που αποτελεί τμήμα της νέας συμφωνίας πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ μεταξύ Αιγύπτου και Ε.Ε.
Αξιωματούχοι της ΕΕ δήλωσαν ότι μια από τις προτεραιότητές τους είναι η καταπολέμηση της διακίνησης. Όμως, ο αξιωματούχος του ECRF σημειώνει ότι η νέα νομοθεσία για απόκτηση καθεστώτος μπορεί να έχει αντίθετο αποτέλεσμα, λόγω της απαίτησης εξασφάλισης Αιγύπτιου οικοδεσπότη (Egyptian host). “Αφήνει τους ανθρώπους αυτούς στο έλεος των Egyptian hosts, που εύκολα μπορεί να μεταλλαχθεί σε διακίνηση προσώπων.” Ο αξιωματούχος προσθέτει ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις καταχρηστικής εκμετάλλευσης μεταναστών με διάφορους τρόπους.
Εάν ο οικοδεσπότης είναι καλόπιστος, τότε μπορεί να βρεθεί νομικά υπόλογος ως υπεύθυνος για τις παραβάσεις του ατόμου που ανέλαβε να κηδεμονεύει, σημειώνει ο αξιωματούχος.
Αιγύπτιοι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι προσπαθούν να συγκεντρώσουν στατιστικά για τον αριθμό των “μεταναστών, προσφύγων και αλλοδαπών, τη γεωγραφική διασπορά και την επίδρασή τους στην οικονομία,” παρότι κάτι τέτοιο δεν περιγράφεται απερίφραστα στους σκοπούς του Διατάγματος. Διπλωμάτης κράτους μέλους της ΕΕ δήλωσε μιλώντας ανώνυμα στο Mada Masr ότι το ευρύ πλαίσιο της συμφωνίας ΕΕ-Αιγύπτου δίνει έναυσμα στην ΕΕ να πιέσει την Αίγυπτο να αλλάξει τους τρόπους συλλογής στοιχείων και προσφοράς υπηρεσιών σε αιτούντες άσυλο στην επικράτειά της.
Ομοίως, η βουλευτής κα Seham Mostafa δηλώνει στο Mada Masr ότι προφανώς η συλλογή στοιχείων είναι μέρος των σκοπών του Διατάγματος κανονικοποίησης του καθεστώτος. “Αναμένω ότι οι νέες διατάξεις προορίζονται να καταμετρήσουν τον αριθμό των μεταναστών στην Αίγυπτο,” δηλώνει.
Όπως πολλοί στην Αίγυπτο θεωρούν ότι η παρουσία μεταναστών στην Αίγυπτο είναι μέγα πρόβλημα, έτσι κι αυτή είναι επιφυλακτική για την αποτελεσματικότητα του κανονιστικού μέτρου, και πιστεύει ότι η χώρα βιώνει μια “εισβολή” αμέτρητων παράνομων μεταναστών που έχουν καταλάβει ολόκληρες συνοικίες στο Κάιρο, που πρέπει να αντιμετωπισθεί. Δήλωσε στο Mada Masr, “Δεν αρκεί να καταμετράται κάθε μετανάστης, επειδή πολλοί από αυτούς δεν θα παρουσιαστούν στις Αρχές για καταγραφή ή για διευθέτηση του καθεστώτος τους.”
“Είμαστε μια χώρα που κατακλύζεται από υποχρεώσεις και χρέη. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να βοηθούμε οποιονδήποτε,” δηλώνει, ισχυριζόμενη ότι οι άνθρωποι από το Σουδάν, τη Συρία και την Παλαιστίνη που απέδρασαν από εμπόλεμες συνθήκες ερχόμενοι στην Αίγυπτο έχουν καταχραστεί το καλωσόρισμά μας.
Τέτοια συναισθήματα, που εξαπλώνονται ευρύτατα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαδόθηκαν από τα ΜΜΕ, σύμφωνα με τον αξιωματούχο του ECRF. Περιγράφουν “ένα ρεύμα ρητορικής μίσους και ρατσισμού που εξαπλώνεται στα μέσα ενημέρωσης, που υποψιάζομαι ότι γίνεται εσκεμμένα, όχι φυσιολογικά.” Ορισμένα μέσα ενημέρωσης, περιλαμβανόμενου του καλά πληροφορημένου και δικτυωμένου Cairo24, γνώρισαν μεγάλη ακροαματικότητα με την κάλυψη περιστατικών που παρουσιάζουν την παρουσία μεταναστών στην Αίγυπτο, ιδίως Σουδανών, με αρνητικό τρόπο. “Ευελπιστούμε σε κυβερνητική δήλωση που θα καταδικάζει τη ρητορική του συγκεκριμένου μέσου,” δήλωσε πηγή μας.
Ο εμπειρογνώμονας του ECRF απορρίπτει τους ισχυρισμούς ότι πιέζεται η δυνατότητα του κράτους να φροντίζει τους παράνομους μετανάστες: “Ποιες υπηρεσίες προσφέρονται σε ανθρώπους χωρίς νομικό καθεστώς; Δεν μπορείς να λάβεις τίποτε αν δεν έχεις άδεια διαμονής. Ακόμη κι αν έχεις καταγραφεί ως πρόσφυγας, αν λήξει η άδεια διαμονής σου αναστέλλεται η λειτουργία της τηλεφωνικής κάρτας SIM. Όσες υπηρεσίες προσφέρονται σε πρόσφυγες προέρχονται μέσω συνεργασίας με θεσμικά όργανα της ΕΕ και του ΟΗΕ.”
Με τους περισσότερους να είναι ανήμποροι να συμμορφωθούν με τους όρους νόμιμης διαμονής λόγω υψηλού κόστους και περίπλοκων διατυπώσεων εύρεσης οικοδεσπότη σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, εκατοντάδες χιλιάδες αλλοδαποί που κατέφυγαν στην Αίγυπτο για ασφάλεια από τις χώρες καταγωγής τους, επιλέγουν να υποβάλλουν αίτημα καθεστώτος πρόσφυγα.
Tο νέο Διάταγμα δεν εφαρμόζεται σε πρόσφυγες και δικαιούχους ασύλου και όποιος αναζητά προστασία είναι καλοδεχούμενος να υποβάλλει αίτημα, αναφέρει στο Mada Masr η κα Christine Beshay, υπάλληλος Εξωτερικών Σχέσεων του UNHCR.
Η κα Beshay είπε ότι τους τελευταίους 14 μήνες —η περίοδος έναρξης του πολέμου στο Σουδάν— σημειώθηκε αύξηση αιτημάτων καθεστώτος πρόσφυγα στην Αίγυπτο. “Υπάρχει γενικότερη αύξηση των αιτούντων λόγω πολέμου, για νομιμοποίηση του καθεστώτος τους βάσει των αιγυπτιακών νόμων ή ακόμη επειδή έχουν εξαντληθεί τα μέσα επιβίωσης τους. Προς το παρόν έχουν καταγράψει 675.000 άτομα από 62 εθνικότητες. Πριν τον πόλεμο στο Σουδάν είχαμε περί τις 288.000-290.000,” εξηγεί η κα Beshay.
Περαιτέρω προσθέτει ότι, δεν καταθέτουν αίτημα πρόσφυγα όλοι επειδή έφυγαν από εμπόλεμες περιοχές. “Ορισμένοι διέμεναν στην Αίγυπτο από πριν, όπως Σουδανοί που διέμεναν υπό διαφορετικά καθεστώτα όπως εμπόριο, επενδύσεις, σπουδές και πλέον δεν μπορούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.”
Πριν τον πόλεμο, διμερής συμφωνία Αιγύπτου-Σουδάν επέτρεπε σε διαμένοντες σε αμφότερα τα κράτη να μετακινούνται και να εργάζονται μεταξύ των εθνών σχετικά ελεύθερα.
Η προθεσμία της 30 Ιουνίου για τη νομιμοποίηση του καθεστώτος μετανάστη και η απότομη αύξηση του αριθμού αιτούντων προκάλεσε πίεση στις υπηρεσίες του UNHCR, επιβραδύνοντας τις διαδικασίες από 2-3 μήνες σε ένα έτος για τους νέους αιτούντες, εκτός επειγουσών περιπτώσεων. “Πριν τον πόλεμο, είχαμε περίπου 800 αιτούντες ημερησίως στα δύο γραφεία μας στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια. Τώρα έχουμε 2.000-3.000 τη μέρα,” εξηγεί η κα Beshay, που σημειώνει ότι η υπηρεσία της ανταποκρίθηκε στην κρίσιμη κατάσταση επεκτείνοντας τα δύο γραφεία της και προσλαμβάνοντας προσωπικό, παρά το γεγονός ότι η Ύπατη Αρμοστεία χρειάζεται επιπλέον χρηματοδότηση για να μπορέσει να απορροφήσει αυτή τη μεγάλη πίεση.
Κατά την επίσκεψη του Mada Masr στο γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας την περασμένη εβδομάδα, ένας εκ των τριών Σουδανών που κατέθεταν αίτημα αναγνώρισης καθεστώτος πρόσφυγα εξηγεί ότι το κάνει επειδή αυτός, όπως οι περισσότεροι που ήρθαν μετά τον πόλεμο, δεν μπορεί να νομιμοποιήσει την παραμονή του στην Αίγυπτο σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία επειδή έφυγε από την πατρίδα του χωρίς χρήματα.
“Πριν τον πόλεμο δούλευα στην Αίγυπτο και είχα κάρτα διαμονής την οποία ανανέωνα τακτικά στην Abbasiya. Όμως, όταν μια φορά επέστρεψα στο Σουδάν ένα μήνα αργότερα ξέσπασε πόλεμος. Αναγκαστήκαμε να φύγουμε βιαστικά. Μπορώ να σας δείξω στο σώμα μου τα σημάδια από τα βασανιστήρια του RSF αν βγάλω το πουκάμισο. Τώρα ήρθα να καταγραφώ για να συνεχίσω την εργασία κι επειδή σέβομαι τους Αιγυπτιακούς νόμους. Δεν λαμβάνω κρατική βοήθεια παρά τα όσα πιστεύουν πολλοί Αιγύπτιοι γνωστοί μου, πού μπορώ να βρω $1.000;” λέει.
Οι τρεις Σουδανοί αιτούντες περιγράφουν ότι ζουν με το φόβο μαζικών απελάσεων. Περιορίζουν τις μετακινήσεις τους στις γειτονιές που διαμένουν εκτός αν υπάρχει κάποια έκτακτη ανάγκη, για να μην ελεγχθούν και βρεθούν πίσω στο Σουδάν. “Βγαίνουμε για αγορές εκτός γειτονιάς μας πολύ αργά το βράδυ,” λέει ο δεύτερος Σουδανός.
Και οι Αρχές περιόρισαν τις δικές τους μετακινήσεις όσο πλησίαζε η εκπνοή της προθεσμίας. Ο δεύτερος Σουδανός θυμάται ότι οι δύο αδερφές του, που εργάζονται ως δασκάλες σε Σουδανικό σχολείο στο Κάιρο, ειδοποιήθηκαν τηλεφωνικά από την αστυνομία να μην μεταβούν στην εργασία τους. Αργότερα την ίδια ημέρα, ο διευθυντής του σχολείου τους γνωστοποίησε ότι έκλεισε το σχολείο μέχρι τη λήξη της προθεσμίας νομιμοποίησης.
Μιλώντας στο Mada Masr, ο δεύτερος Σουδανός επεσήμανε ότι η γυναίκα του πρόκειται να γεννήσει τον Αύγουστο. Παρότι παρουσιάστηκαν στα γραφεία του UNHCR και έλαβαν ημερομηνία συνέντευξης για καταγραφή τους ως πρόσφυγες τον προσεχή Νοέμβριο, “δεν μπορούν να μεταβούν σε δημόσιο νοσοκομείο χωρίς άδεια διαμονής,” δήλωσε. “Δεν διαθέτουμε χρήματα για ιδιωτικό νοσοκομείο, έτσι ήρθαμε εδώ με την ελπίδα να επιταχύνουμε τη δική της διαδικασία.”
Πολλοί αιτούντες λαμβάνουν την ημερομηνία συνέντευξης σε μήνυμα στο κινητό τους, με τα τηλέφωνα της UNHCR. Ένας εκ των Σουδανών που μίλησαν στο Mada Masr είπε ότι έκανε αίτηση το Μάρτιο, με το ραντεβού συνέντευξης να καθορίζεται το Νοέμβριο. Ωστόσο, φοβάται ότι το μήνυμα αυτό, παρόλο που είναι εργαζόμενος, δεν θα του προσφέρει προστασία έναντι των Αρχών, ιδίως τώρα που ελέγχουν τα νομιμοποιητικά έγγραφα των μεταναστών. Γι’ αυτό, προσθέτει, κάθεται έξω από τα γραφεία της Ύπατης Αρμοστείας με την ελπίδα να αποκτήσει ισχυρότερη απόδειξη του αιτήματός του, ώστε να συνεχίσει να εργάζεται ελεύθερα μέχρι την έλευση της ημερομηνία καταγραφής τους ως πρόσφυγα τον προσεχή Νοέμβριο.
Ένας άλλος Σουδανός ανέφερε ότι κάποιος φίλος τους απελάθηκε ενώ περίμενε έξω από τα γραφεία της UNHCR για την ημερομηνία καταγραφής του. “Τον σταμάτησε η αστυνομία για έλεγχο καθ’ οδόν προς το Aswan, τους έδειξε την εκτύπωση του ραντεβού του, όμως αυτό φαίνεται σαν ένα χαρτί που μπορεί να κατασκευάσει οποιοσδήποτε. Έτσι τον απέλασαν.”
Μαζικές απελάσεις Σουδανών μεταναστών που εισήλθαν στην Αίγυπτο χωρίς visa ή χωρίς ισχύουσα άδεια διαμονής γίνονται από το Σεπτέμβριο 2023, σύμφωνα με σχετική έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας. Η έκθεση αναφέρει ότι απελάθηκαν 800 Σουδανοί πρόσφυγες το πρώτο τρίμηνο 2024, οι περισσότεροι από το Aswan, την πλησιέστερη επαρχία στα σύνορα με το Σουδάν, ως και από το Κάιρο και τη Giza, κατόπιν σύλληψής τους σε συνήθεις αστυνομικούς ελέγχους εντός των πόλεων. Επίσης, η έκθεση αναφέρει την UNHCR που δηλώνει απελάσεις 3.000 Σουδανών μόνο το Σεπτέμβριο 2023. Πολλοί ανακρίθηκαν από εισαγγελείς για κατηγορίες διακίνησης ή παράνομης εισόδου και διαμονής στην Αίγυπτο, συνήθως χωρίς παρουσία συνηγόρου και κρατήθηκαν σε φρικτές συνθήκες πριν τελικά απελαθούν, αναφέρει η έκθεση.
Εν μέσω όλων αυτών, οι Σουδανοί και άλλοι αλλοδαποί υπήκοοι που καταφεύγουν στην Αίγυπτο εξαιτίας πολέμων αντιμετωπίζουν πολλά άλλα προβλήματα στη χώρα. Ο δεύτερος Σουδανός δηλώνει ότι τόσο αυτός όσο και η οικογένειά του δέχονται πολλά ρατσιστικά σχόλια εναντίον τους στους δρόμους.
“Φυσικά, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συμπεριφέρονται έτσι, όμως περιμέναμε καλύτερη μεταχείριση από τους γείτονές μας,” δήλωσε.
