Του Μανώλη Κασσώτη
στο anamniseis.net
Από την αρχαιότητα, ήταν γνωστή η ενασχόληση των Δωδεκανησίων και γενικά των νησιωτών με τον βυθό της θάλασσας.
Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, Δωδεκανήσιοι ναυτικοί «όργωναν» την Ανατολική Μεσόγειο, από τις ακτές τις Συρίας, του Λιβάνου και της Παλαιστίνης, μέχρι τις ακτές της Τυνησίας, Σικελίας και Νότιας Ιταλίας, αλιεύοντας σφουγγάρια από το βυθό της θάλασσας.
Εκτός από τα σφουγγάρια, οι Δωδεκανήσιοι ασχολήθηκαν και με την αλίευση οστράκων. Στην αρχαιότητα η Κάρπαθος, η Νίσυρος και άλλα νησιά είχαν επιδοθεί στην αλίευση πορφύρας και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα Δωδεκανήσιοι αλίευαν κοράλλια στη Σικελία και την Κορσική.
Μετά το 1869 που άνοιξε η διώρυγα του Σουέζ, οι Δωδεκανήσιοι έφταναν ως τη Νότιο Ερυθρά Θάλασσα, στα νησιά και τις ακτές της Υεμένης και Εριτρέας, όπου αφθονούσαν τα σεντέφια (μαργαριτοφόρα όστρακα).
Η πρώτη γνωστή δωδεκανησιακή αποστολή στην Ερυθρά Θάλασσα ξεκίνησε, το 1890, από τη Σύμη, όπως περιγράφει στο ημερολόγιο του ο σπογγοέμπορος Μιχάλης Καντούνιας.
Διαδρομή
Η αποστολή, μια Γολέτα και μερικοί ακταρμάδες, ξεκίνησε από την Σύμη στις 17 Απριλίου 1890, σταμάτησε στα Αρμάθια της Κάσου και συνέχισε για το Πόρτ Σαΐτ, όπου έφθασε στις 26 Απριλίου.
Στις 28 Απριλίου αναχώρησε από το Πόρτ Σαΐτ και δια μέσου της Διώρυγας έφθασε, την επομένη, στο Σουέζ όπου συνάντησαν τους εκεί συμπατριώτες τους και τους έδωσαν γράμματα που έφεραν από τη Σύμη.
Την 1η Μαΐου, πήραν πιλότο και αναχώρησαν από το Σουέζ, πλέοντας προς την Χουδέιδα (Al Hudaydah) της Υεμένης, όπου έφθασαν στις 14 Μαΐου. Την επομένη έριξαν τους ακταρμάδες στη θάλασσα και με νέο πιλότο η Γολέτα πήγε στο Μαραμπούτ να πάρει νερό.
Οι ακταρμάδες κατευθύνθηκαν προς το νησί Ζογκάρ (Zugar). Εκεί τους αντάμωσε η Γολέτα να αλιεύουν σεντέφια κοντά σε δυο νησάκια. Στις 26 Μαΐου η Γολέτα πήγε στη Μεντίνα όπου αγόρασαν ένα δαμάλι, μερικές κότες και λίγους χουρμάδες και απ’ εκεί, στις 29 Μαΐου, επέστρεψαν στα νησιά Χανής (Hanish) για να ανταμώσουν τους ακταρμάδες που συνέχισαν να εργάζονται για μια ακόμη εβδομάδα.
Δουλέμποροι
Στις 6 Ιουνίου αναχώρησαν για την απέναντι αφρικανική ακτή και, με τη δύση του Ηλίου, έφτασαν στην περιοχή του Ασσάπ (Assab), στο νότιο μέρος της ιταλικής αποικίας της Εριτρέας. Αλλά επειδή δεν βρήκαν εκεί σεντέφια, συνέχισαν την πορεία τους και την άλλη μέρα έφτασαν στην περιοχή του «Πολούλ» (Beylul).
Εκεί συνάντησαν επτά πλοιάρια από την Ζέτα (Jeddah) της Σαουδική Αραβίας, των οποίων οι επικεφαλής προφασίζονταν ότι ασχολούνταν με εμπόριο χουρμάδων και άλλων προϊόντων, ενώ στην πραγματικότητα ήταν δουλέμποροι που αγόραζαν σκλάβους από το εσωτερικό της Ανατολικής Αφρικής και τους πουλούσαν στα σκλαβοπάζαρα της Ζέτας.
Ένας από τους δουλεμπόρους εκμυστηρεύτηκε στον Καντούνια, που τον φίλευε συχνά ρακί, πως, πρόσφατα, είχε ξεκινήσει για τη Ζέτα ένα πλοίο με 160 παιδιά, αγόρια και κορίτσια, από 8 μέχρι 16 ετών.
«Ηρωική και θανάσιμη κληρονομιά»
Στις 8 Ιουνίου επανήλθαν στα νησιά Χανής. Τέσσερις μέρες αργότερα, κτυπήθηκε από τη μηχανή «το Φιλιμονιό της Πούγκενας» και με το ξημέρωμα της 14ης προς τη 15η ξεψύχησε. Έθαψαν το Φιλιμονιό στο νησάκι «μικρό Χανής» (Al-Hanish al-Saghir) και έφυγαν. (Ο επιθετικός προσδιορισμός «της Πούγκαινας» δεν είναι κατάλοιπο της Μητριαρχίας, αλλά δηλωτικό ορφάνιας από πατέρα. Το δε όνομα «Φιλήμονας» σε ουδέτερο γένος, υποδηλώνει το νεαρό της ηλικίας. Θα ‘ταν σίγουρα, ένα από ‘κείνα τα φτωχά και -συνήθως- ορφανά παιδιά που «γνώριζαν», στην πιο ευάλωτη ηλικία τους, τη σκληρότητα της θάλασσας, την τραγικότητα της ζωής, αλλ’ όχι την ίδια τη ζωή. «Κτυπήθηκε από τη μηχανή», «Ξεψύχησε», «Το έθαψαν». Πόση εξοικείωση με την τραγικότητα της ζωής, αλλά και πόση λανθάνουσα τρυφερότητα: «το Φιλημονιό»).
Την επομένη επέστρεψαν στην αφρικανική παραλία, στο ακρωτήριο «Ταχμά» (Ras Rahmet) της ιταλικής αποικίας της Εριτρέας, όπου συνέχισαν τη δουλειά τους. Στις 20 Ιουνίου βγήκαν στη στεριά δυο τρεις ναύτες για να αγοράσουν κρέας και νερό και επέστρεψαν με νερό και δυο κατσίκια.
Την επομένη βγήκε ο Καντούνιας με δυο ναύτες και αγόρασαν νερό και δυο πρόβατα. Επειδή δεν βρήκαν σεντέφια ανεχώρησαν από την αφρικανική παραλία και για δεύτερη φορά πήγαν στη Χουντάγια.
Στις 30 Ιουνίου έφυγαν οι ακταρμάδες, πήγαν για δουλειά στο Καμαράν (Kamaran) και στα νησάκια που βρίσκονται βορειότερα.
Στις 6 Ιουλίου αναχώρησε η Γολέτα προς αντάμωση των ακταρμάδων και μετά από δυο ημερών άκαρπες προσπάθειες πήγε στο Καμαράν. Χωρίς να αγκυροβολήσει, ζητούσε πληροφορίες για τους ακταρμάδες από τα περαστικά πλοία.
Η Γολέτα άραξε σε μια ερημική παραλία και έστειλε τον πιλότο στη στεριά να συγκεντρώσει πληροφορίες για τους ακταρμάδες. Ο πιλότος επέστρεψε την άλλη μέρα και ανάφερε ότι κάποιος τους είδε να παίρνουν νερό και να αναχωρούν προς δυο νησάκια.
Στις 11 Ιουλίου, η Γολέτα αναχώρησε προς τα μέρη που της υποδείχθηκε. Συνάντησαν μόνο ένα γέρο ψαρά, που ψάρευε με τον γιο του, ο οποίος τους φίλεψε με ένα λιόκαφτο ψάρι και αυγά γλάρου και τους είπε ότι είδε τους ακταρμάδες να κατευθύνονται προς ένα άλλο νησάκι. Αλλά κι εκεί δεν τους βρήκαν.
Η Γολέτα κατευθύνθηκε τότε στη Λαχάια (Al Luhayyah), όπου αντάμωσε επιτέλους τους ακταρμάδες, μετά από 16 ημερών αναζητήσεις. Είχαν μείνει από ψωμί και άλλα τρόφιμα εκτός από νερό που είχε άφθονο η Λαχάια. Στη Λαχάια έμειναν οκτώ μέρες.
Στις 22 Ιουλίου, αναχώρησαν για το νησί Ζουκφάς, όπου έφθασαν την ίδια μέρα, και βγήκαν έξω με τη βάρκα για να προμηθευθούν ξύλα.
Στις 28 Ιουλίου αναχώρησαν για το Φαρασάν (Farasan) και καθ’ οδόν άραξαν στο νησί Φίουτ. Η Γολέτα έμεινε εκεί και, την επομένη, έστειλε τους ακταρμάδες για δουλειά. Η θάλασσα, όμως, δεν απέδιδε τα ποθούμενα, κι έτσι, στις 6 Αυγούστου, συνέχισαν προς Φαρασάν, άραξαν στο νησί Κουμμέχ κι έμειναν εκεί για αρκετές μέρες.
Αναχώρησαν όμως κι από εκεί γιατί η απόδοση δεν ήταν ικανοποιητική. Συνέχισαν εργαζόμενοι σε πάγκους και νησάκια και μετά από μερικές μέρες έβαλαν πλώρη για την αφρικανική ακτή.
Χολέρα
Στις 3 Σεπτεμβρίου έφθασαν στη Μασάβα (Massawa), αλλά δεν τους επέτρεψαν να ξεμπαρκάρουν, επειδή στην Υεμένη όπως και στη Μασάβα είχε πιάσει χολέρα. Τους άφησαν, μόνο, να προμηθευτούν τρόφιμα.
Στις 7 Σεπτεμβρίου έφτασαν στο νησί Νάκουρα (Nacura), απέναντι από το πιο μεγάλο νησί Ντάχλα (Dahlak). Στο Ντάχλα βρισκόταν ένα ιταλικό στρατιωτικό απόσπασμα με έναν αξιωματικό και μερικούς στρατιώτες, επειδή τα νησιά του Αρχιπελάγους Ντάχλα αποτελούσαν μέρος της Εριτρέας.
Η Γολέτα πήγε στο Ντάχλα για να γεμίσει τα ντεπόζιτα της με νερό και οι ακταρμάδες έφυγαν για δουλειά στο Νάκουρα και στα γύρω νησάκια.
Στις 13 Σεπτεμβρίου, επιστρέφοντας στο Νάκουρα, έσπασε το πρίμιο άλμπουρο της Γολέτας και την μεθεπόμενη γάντζωσε η άγκυρα της στο βυθό. Τελικά ανέσυραν την άγκυρα και ξεκίνησαν να συναντήσουν τους ακταρμάδες, που αδημονούσαν και δεν ήθελαν να συνεχίσουν τη δουλειά τους.
Στις 24 Σεπτεμβρίου επέστρεψαν στο Νάκουρα όπου έμειναν επτά μέρες. Σ’ αυτό το διάστημα, έστειλαν τον Πέτρο Κουκούλη, με αραβικό πλοιάριο, στη Μασάβα για να αγοράσει τρόφιμα και την 1η Οκτωβρίου, μετά την επίμονη άρνηση των μηχανικών να πιάσουν δουλειά, αναχώρησαν για τη Μασάβα.
Αλλά, και πάλι, για δεύτερη φορά, δεν τους επέτρεψαν να ξεμπαρκάρουν, λόγω της χολέρας. Γι’ αυτό αποφάσισαν να συνεχίσουν για τη Χουντάγια. Λόγω όμως, των ενάντιων ανέμων και των στρειδιών που είχαν κολλήσει στα ύφαλα, η Γολέτα περιφερόταν επί 11 μέρες και μόλις προχώρησε 55 μίλια.
Στο μεταξύ, οι ακταρμάδες ζήτησαν νερό από τη Γολέτα και επειδή δεν είχαν να τους δώσουν, έφυγαν από κοντά τους και τους έχασαν. Η Γολέτα επέστρεψε στην Ντάχλα Κιπίρα (Dahlak Kepir), για να πάρουν νερό, ελπίζοντας ότι εκεί θα έβρισκαν τους ακταρμάδες.
Επειδή τους είχε τελειώσει το ψωμί πήγαν με βάρκα στο Νάκουρα όπου συνάντησαν τον Ιταλό αξιωματικό και μέσω αυτού έγραψαν στη Μασάβα και τους έφεραν 154 οκάδες ψωμί.
Ναυάγιο
Στις 24 Οκτωβρίου, μόλις επέστρεψε η βάρκα από την Ντάχλα Κιπίρα, η Γολέτα σήκωσε άγκυρα και αναχώρησε για τη Χουντάγια. Συνέχισαν να ακτοπλοούν. Ταξίδευαν την ημέρα και αγκυροβολούσαν τη νύχτα.
Μετά από τέσσερις μέρες, ο πλοίαρχος αποφάσισε να ταξιδεύουν και τη νύχτα κατά Γρέγο-Λεβάντη (ΑΒΑ). Ταξίδευαν επί δύο μερόνυχτα και με το ηλιοβασίλεμα της τελευταίας νύχτας πέρασαν ανοικτά, σε απόσταση δυο μιλίων, από ένα ερημονήσι, που απείχε αρκετά μίλια από τα κατοικημένα νησιά.
Στις 31 Οκτωβρίου, από ΑΒΑ, άλλαξαν πορεία προς Όστρια-Γαρμπή (ΝΝΔ) και στις 10 μ.μ. ναυάγησαν, κοντά -ευτυχώς- σ’ ένα νησί. Οι ναυαγοί βγήκαν στην στεριά και νοίκιασαν πλοιάριο, για να πάρει τον Π. Κουκούλη με άλλους ναυτικούς στη Ντάχλα. Ο καπετάνιος με άλλους 11 έμεινε να φυλάει το ναυάγιο.
Μετά από οκτώ μέρες, στις 8 Νοεμβρίου ημέρα του Ταξιάρχη και πολιούχου της Σύμης, επέστρεψε ο Κουκούλης με δεύτερο πλοιάριο που νοίκιασε στη Ντάχλα. Φόρτωσαν στα δυο πλοιάρια ό,τι έσωσαν από το ναυάγιο και αναχώρησαν για τη Μασάβα, όπου έφθασαν στις 11 Νοεμβρίου.
Μετά από 13 μέρες αναχώρησαν από τη Μασάβα και στις 26 Νοεμβρίου έφτασαν στην Χουντάγια. Ο Καντούνιας έμεινε στην Χουντάγια ένα χρόνο. Τι απέγιναν οι ναυαγοί και οι ακταρμάδες δεν γνωρίζουμε.
Στις 18 Νοεμβρίου 1891, Ο Καντούνιας αναχώρησε από τη Χουντάγια για την Σάναα (Sana’a), πρωτεύουσα της Υεμένης, όπου έφτασε μετά από έξι μέρες πεζοπορία.
Σ’ όλο το διάστημα της παραμονής του στην Υεμένη, ο Καντούνιας ασκούσε το επάγγελμα του φωτογράφου.
