Στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι πολιτικοί επιστήμονες αλλά κυρίως οι οικονομολόγοι, οι οποίοι έβλεπαν με ανησυχία και σκεπτικισμό τις εξελίξεις που οδηγούσαν στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και του διεθνούς εμπορίου. Μάλιστα τόνιζαν ότι στο «παγκόσμιο χωριό» θα είναι πολύ δύσκολο να τηρηθούν οι αναγκαίες ισορροπίες και να αποφευχθούν οικονομικές κρίσεις, δεδομένου ότι οι τεράστιες οικονομικές διαφορές ανάμεσα στα ανεπτυγμένα κράτη και στα υπό ανάπτυξη, καθώς και το γεγονός της έλλειψης ενιαίων ελεγκτικών συστημάτων και συστημάτων προειδοποίησης και αποτροπής κρίσεων (είτε καθαρώς χρηματιστηριακών/τραπεζικών, είτε κρίσεων προερχόμενων από σημαντικά διεθνή γεγονότα όπως πολεμικές συρράξεις, επιβολή οικονομικών κυρώσεων, ενεργειακές κρίσεις κ.α.) δεν παρέχουν την αναγκαία μίνιμουμ ασφαλή υποδομή ώστε αυτό που ονομάζουμε «διεθνείς αγορές» να λειτουργεί με πραγματικά αντικειμενικές παραμέτρους.
Υπήρξαν βέβαια και εκείνοι, οι αισιόδοξοι, οι οποίοι εξαρχής θεώρησαν ότι αρκούν οι λεγόμενοι νόμοι της αγοράς και η ύπαρξη του διεθνούς τραπεζικού συστήματος, καθώς επίσης και το γεγονός ότι τα ισχυρά κράτη διατηρούν μια ισορροπία δυνάμεων και επιρροών μέσω των συμμάχων τους και των οικονομικών τους συμφωνιών, άρα οι συνθήκες αυτές θα είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν συνθήκες ηρεμίας και οικονομικής ανάπτυξης για όλους ή σχεδόν για όλους εκείνους που θα συμμετείχαν στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Γιατί ήταν εξ αρχής βέβαιο ότι δεν θα μπορούσαν να συμμετέχουν με ίσους όρους όλα τα κράτη, αφού ένα μεγάλο μέρος των αφρικανικών, ασιατικών και νοτιοαμερικανικών κρατών, καλούνταν να συνεισφέρουν μόνο με το πλούτο του εδάφους, του υπεδάφους και των αγροτικών προϊόντων τους, ή και με τη φθηνότερη εργασία, αφού δεν διαθέτουν τις αντίστοιχες δυνατότητες με τα αναπτυγμένα κράτη, διαθέτουν όμως πλούτο σε πρώτες ύλες, μέταλλα, υδρογονάνθρακες και πληθυσμό που ζητά εργασία.
Βρισκόμαστε λοιπόν ήδη κοντά στη λήξη της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα και η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και των αγορών δεν δείχνει να έχει επιφέρει στον πλανήτη μας την ανάπτυξη που αναμενόταν, ούτε την περίφημη Pax universalis, δηλαδή την παγκόσμια ειρήνη, που ευαγγελίζεται από το 2000. Γιατί θυμίζω ότι οι αισιόδοξοι οικονομολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες υποστήριζαν ότι ο νόμος της αγοράς και της ζήτησης, η κατάργηση των προστατευτικών δασμών και τελών, οι εγγυήσεις του διεθνούς τραπεζικού συστήματος, η ύπαρξη του διεθνούς δικαίου και των διεθνών οργανισμών, είναι τα εχέγγυα για την επιτυχία του παγκόσμιου συστήματος οικονομίας και ανάπτυξης. Μάλιστα κάποιοι υπεραισιόδοξοι θεωρούσαν ότι ακόμη και ο θεσμός του κράτους, όπως τον έχουμε συνηθίσει ως σήμερα, φτάνει στο τέλος του και πάει για το ράφι της Ιστορίας, αφού ο κύριος λόγος ύπαρξης του – για την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών, την εφαρμογή της δημοσιονομικής πολιτικής και την τήρηση των νόμων – θα περάσει σιγά σιγά στο μεγάλο διεθνές πολιτικό και οικονομικό σύστημα.
Η πραγματικότητα που βιώνουν όμως οι κάτοικοι του πλανήτη δεν έχει καμία σχέση με τις υποσχέσεις αυτές. Γιατί πολύ απλά οι βασικές παράμετροι ενός τέτοιου διεθνούς οικονομικού και πολιτικού συστήματος αποδεικνύεται ότι δεν μπαίνουν σε αυτόματες διαδικασίες ούτε μπορούν να προβλεφθούν μέσω μοντέλων και αλγόριθμων. Τα συγκρουόμενα συμφέροντα των ισχυρότερων οικονομικά κρατών και η έλλειψη συστημάτων εξισορρόπησης των συγκρούσεων αυτών έχει επιφέρει κρίσεις που η λύση τους δεν είναι εφικτή. Η αδυναμία για παράδειγμα της Ε.Ε. να διευθετηθεί το πρόβλημα των μεταναστών/προσφύγων από τις χώρες της Ασίας και της Βόρειας Αφρικής, οι συνεχείς οικονομικές κρίσεις που δεν έχει γίνει κατορθωτό να λυθούν με τις επεμβάσεις διεθνών θεσμών όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τα διαρκώς αυξανόμενα προβλήματα αναφορικά με το ενεργειακό και την όδευση των αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, η οικονομική σύγκρουση ΗΠΑ – Κίνας, η στροφή των ΗΠΑ στην πολιτική των προστατευτικών δασμών και η αδυναμία των τραπεζικών συστημάτων να αποτρέψουν κλυδωνισμούς και αποσταθεροποιήσεις των τοπικών αγορών, μας δείχνουν ότι το διεθνές σύστημα δεν είναι σταθεροποιημένο, και δεν έχει βρει ακόμα τους κατάλληλους πυλώνες στήριξης του.
Ειδικά στη γειτονιά μας, η οικονομική κρίση της Τουρκίας σε συνδυασμό με την κρίση στη Συρία, που δεν έχει ακόμη τελειώσει, σε συνδυασμό με το μεταναστευτικό – προσφυγικό που λόγω της ατολμίας της Ε.Ε. να πάρει ουσιαστικά μέτρα έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις, η κατάσταση δημιουργεί ανησυχία για το μέλλον. Είναι προφανές ότι τα ισχυρά κράτη αφ’ ενός μεν δεν έχουν συμφωνήσει στο σύνολο τους τις κοινά αποδεκτές λύσεις για κάθε μία από τις παραμέτρους της κατάστασης, αφ’ ετέρου δεν έχουν κατοχυρώσει το μερίδιο των συμφερόντων τους ώστε να αποδεχτούν τις προτεινόμενες λύσεις, ακόμη κι αν είναι εφικτές.
Στον αντίποδα, η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ και η Αίγυπτος έχουν καταλάβει ότι υπό αυτές τις συνθήκες μόνο με επιμέρους στρατηγικές συμφωνίες και σταθερές οικονομικές και εμπορικές συμφωνίες είναι εφικτή η επιβίωση μέσα σε ένα τέτοιο ασταθές και διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, γιατί εν τέλει η λογική της καλής γειτονίας και των κοινών δράσεων και πολιτικών είναι τελικά ο μόνος οδηγός επιβίωσης υπό την παρούσα κατάσταση. Από τη στιγμή που κανένας αλγόριθμος και κανένα χρηματιστηριακό σύστημα δεν μπορεί να προβλέψει ή να αποτρέψει την επόμενη αιφνίδια κίνηση π.χ. του κου Ερντογάν ή του κου Τραμπ, ή το τι θα προκύψει εάν διαταραχθούν περαιτέρω οι σχέσεις Ιράν-ΗΠΑ, ή εάν φτάσουν σε σημείο ρήξης οι σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας ή ΗΠΑ – Ρωσίας, το μόνο σίγουρο σύστημα είναι η στροφή στην εξασφάλιση των επιμέρους διακρατικών συμφωνιών για τη διασφάλιση των μίνιμουμ σταθερών απαιτούμενων, δηλαδή καλές οικονομικές σχέσεις στη γειτονιά με όσο το δυνατόν περισσότερους γείτονες και συμφωνίες συμμαχικής υποστήριξης και στρατιωτικής υποστήριξης (ας υπάρχει κι ας μην χρειαστεί).
Κάτι ήξεραν οι προηγούμενες γενιές που έλεγαν « πιο πολύ ψωμί θα φας με μέλι παρά με ξύδι»! Μέχρι στιγμής στο παγκόσμιο χωριό κυκλοφορεί πολύ ξύδι, ας κρατήσουμε εμείς το μέλι, που είναι και βασικό στοιχείο της διατροφής μας, και ας το μοιραστούμε με όσους γείτονες κατανοούν τα κοινά συμφέροντα. Είναι ο καλύτερος οδηγός επιβίωσης στη σημερινή χαώδη διεθνή σκηνή.
