Του Andreas Kluth
Πριν εξετάσουμε το σημαντικότερο ζήτημα επικαιρότητας ανά τον κόσμο αυτή την εβδομάδα, τις εκπληκτικά αμφίρροπες ενδιάμεσες εκλογές της Αμερικής, ας αποδώσουμε λίγο σεβασμό τον Ζαΐρ Μπολσονάρο. Κι αυτό επειδή ο πρόεδρος της Βραζιλίας έκανε πρόσφατα το σωστό, καθιστώντας τον εαυτό του – κάτι που κάθε άλλα παρά αναμενόμενο ήταν – πρότυπο για τους πατριώτες σε δημοκρατίες που δοκιμάζονται απανταχού της Γης – ακόμη και (ή μάλλον ειδικά) για τους έντιμους Ρεπουμπλικανούς στις ΗΠΑ.
Ο Μπολσονάρο είναι ένας λαϊκιστής ηγέτης ο οποίος έχει αντιγράψει σημαντικά στοιχεία από το στυλ του τέως προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν. Πολύ πρόσφατα, έχασε τις προεδρικές εκλογές στη Βραζιλία από τον αριστερό αντίπαλο του, Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, με ελάχιστη διαφορά.
Για δύο ημέρες, οι Βραζιλιάνοι περίμεναν με κομμένη την ανάσα τι θα έκανε ο Μπολσονάρο. Θα διέδιδε ένα μεγάλο ψέμα ότι οι εκλογές “εκλάπησαν”; Θα έκανε ένα νεύμα στους λάτρεις του ώστε οι τελευταίοι να χρησιμοποιήσουν βία; Μήπως θα αρνείτο την ομαλή μεταβίβαση της εξουσίας;
“Ως πρόεδρος και πολίτης, θα συνεχίσω να τηρώ το σύνταγμά μας”, δήλωσε ο Μπολσονάρο, εξουσιοδοτώντας την παράδοση της εξουσίας στον Λούλα. Και με αυτή τη χειρονομία, η δημοκρατία στη Βραζιλία, τουλάχιστον προς το παρόν, διατηρήθηκε ακέραιη και μάλιστα ενισχύθηκε.
Το αίνιγμα του 2024
Τώρα ας γυρίσουμε στην Αμερική, μετά τις τοξικού κλίματος ενδιάμεσες εκλογές που, το πρωί της Τετάρτης, εξακολουθούσαν να μην δίνουν ξεκάθαρη εικόνα για την πλειοψηφία σε Βουλή των Αντιπροσώπων και Γερουσία, καθώς και σε πολλές πολιτείες. Το μεγαλύτερο ερώτημα το οποίο δεν έχει απαντηθεί ακόμη είναι το εξής: όταν έλθουν οι προεδρικές εκλογές του 2024, θα μπορέσουν οι ΗΠΑ να επαναβεβαιώσουν τις αξίες τους όπως μόλις έκανε η Βραζιλία;
Μπορεί ναι, ίσως και όχι. Και αν αυτή η ασάφεια δεν σας φοβίζει, δεν έχετε δώσει την απαραίτητη σημασία στο θέμα. Ανάλογα με τη μέθοδο καταμέτρησής τους, μεταξύ 253 και 291 εκ των Ρεπουμπλικανών του ρεύματος MAGA (τραμπικοί) στα ομοσπονδιακά και πολιτειακά ψηφοδέλτια σε ολόκληρες τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν γίνει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, υποστηρικτές του Ντόναλντ Τραμπ στη διάδοση του “Μεγάλου Ψέματος” ότι οι προεδρικές εκλογές του 2020 “κλάπηκαν”.
Πολλοί κάνουν τους ανήξερους για τη βίαιη εξέγερση της 6ης Ιανουαρίου 2021, αρνούμενοι – παρά τα άφθονα στοιχεία – ότι επρόκειτο για απόπειρα πραξικοπήματος. Έχοντας κερδίσει δημοτικότητα υπό την αιγίδα του Τραμπ, οι περισσότεροι θα υποστηρίξουν τον The Donald στην αναμενόμενη προσπάθειά του για ρεβάνς έναντι του προέδρου Τζο Μπάιντεν σε δύο χρόνια από σήμερα.
Πώς θα μοιάζουν αυτές οι εκλογές; Το 2020, ο Τραμπ και τα τσιράκια του ενορχήστρωσαν μια συνεχή προσπάθεια, η οποία τεκμηριώθηκε με χειρουργική ακρίβεια από την Επιτροπή του Κογκρέσου για την 6η Ιανουαρίου, προκειμένου να χρησιμοποιήσουν ψέματα, εκφοβισμό, απάτη και βία για να ανατρέψουν μια νόμιμη εκλογή. Εάν αυτή η απόπειρα πραξικοπήματος απέτυχε, ήταν επειδή αρκετοί αξιωματούχοι σε όλη τη χώρα – και συγκεκριμένα αρκετοί Ρεπουμπλικάνοι – αντιστάθηκαν και υποστήριξαν την αλήθεια.
Την επόμενη φορά, αυτό μπορεί να μην ισχύσει. “Όποιος αρνείται τα αποτελέσματα μιας εκλογής, υποδηλώνει επίσης ότι θα αρνηθεί και τα αποτελέσματα άλλων εκλογικών αναμετρήσεων”, λέει ο Timothy Snyder, ιστορικός στο Yale και συγγραφέας του “On Tyranny”. Και με αυτή την ένταση να είναι ήδη “προγραμματισμένη”, η Αμερική μπορεί να οδηγηθεί το 2024 σε αυτό που μπορεί ευφημιστικά να ονομαστεί συνταγματική κρίση, αλλά τελικά στην πραγματικότητα μπορεί να μοιάζει με εμφύλιο πόλεμο χαμηλής έντασης.
Η δύση των Δημοκρατιών
Αυτός ο εφιάλτης δεν είναι ακόμη αναπόφευκτος. Μια ματιά, ωστόσο, στην ιστορία δείχνει ότι αποτελεί ένα πιθανό ενδεχόμενο. Οι Δημοκρατίες καταποντίζονται και καταρρέουν συχνά στην ιστορία και οι τάσεις στις ΗΠΑ και αλλού ήταν αρκετά ανησυχητικές ώστε να προκαλέσουν μια έκρηξη έρευνας για το “πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες”. Η σύντομη απάντηση είναι ότι ο θάνατός τους δεν χρειάζεται να είναι θεαματικός και απότομος, όπως στη Χιλή το 1973. Τις περισσότερες φορές, η ελευθερία καταρρέει όπως οι γάμοι, οι εταιρείες και τα φράγματα: πρώτα σταδιακά και μετά ξαφνικά.
Οι αγαπημένες μου περιπτωσιολογικές μελέτες είναι για τη δημοκρατική Ρώμη και τη Γερμανία της Βαϊμάρης. Και οι δύο μοιράζονταν με τις ΗΠΑ του σήμερα πολλά από τα ενδεικτικά χαρακτηριστικά της θεσμικής παρακμής. Το πρώτο ήταν η επανειλημμένη κατάρριψη των ταμπού, κυρίως εκείνου της χρήσης πολιτικής βίας.
Στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, ξεκίνησε με τη δολοφονία των δύο αδελφών Γράκχων το 133 π.Χ. και το 121 π.Χ. Στη Βαϊμάρη, ξεκίνησε με τις κατά συρροή δολοφονίες κεντρώων και αριστερών πολιτικών από ακροδεξιούς τραμπούκους στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Στις ΗΠΑ, το ταμπού έσπασε με την έφοδο στο Καπιτώλιο το 2021. Μόλις πριν λίγες εβδομάδες, ένας άνδρας εισέβαλε στο σπίτι της προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων, Νάνσι Πελόζι, με σκοπό να την τραυματίσει. Απουσία της, περιορίστηκε στο να χτυπήσει με σφυρί το κεφάλι του συζύγου της. Τι μπορεί να ακολουθήσει;
Παράλληλα με αυτή τη διάβρωση των ταμπού και της ευπρέπειας, υπάρχει μια κυνική εγκατάλειψη της αλήθειας ως δεδομένης αξίας. Ο όρος “Μεγάλο Ψέμα” προέρχεται στην πραγματικότητα από το Mein Kampf του Αδόλφου Χίτλερ. Από τη στιγμή που δεν μπορούμε πλέον να συμφωνούμε όχι επί απόψεων, αλλά ούτε επί των γεγονότων – και χειρότερα, από τη στιγμή που δεν μπορούμε πλέον να ορίσουμε ότι η αλήθεια πραγματικά υπάρχει – δεν μπορούμε να σεβόμαστε ούτε τις ετυμηγορίες των δικαστηρίων, ούτε τη νομιμότητα οποιουδήποτε οργάνου.
Απάθεια
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το μόνο που χρειάζεται για τον θρίαμβο του κακού είναι απλώς οι καλοί άνθρωποι να μην κάνουν τίποτα. Αυτό το απόσπασμα, το οποίο αποδίδεται στον μεγάλο συντηρητικό στοχαστή Edmund Burke, περιγράφει, μεταξύ άλλων, τη δημοκρατική Ρώμη, τη Γερμανία της Βαϊμάρης και τις ΗΠΑ του σήμερα. Τότε, όπως και τώρα, αρκετοί άνθρωποι – στην ελίτ και στο εκλογικό σώμα – συνηθίζουν σε αδίστακτους περιζήτητους Καίσαρες, μέχρι που πλέον να είναι πολύ αργά. Μια δικαιολογία για την απάθεια ως προς αυτό το ζήτημα όσον αφορά την 8η Νοεμβρίου ήταν ότι οι ενδιάμεσες εκλογές δεν αφορούσαν πραγματικά τη δημοκρατία, αλλά “θέματα διαβίωσης και εισοδήματος” όπως ο πληθωρισμός.
Έτσι οι πολίτες δημοκρατιών οι οποίες βρίσκονται στη δύση τους υπνοβατούν προς την τυραννία. Μια λεπτομέρεια που έβρισκα πάντα περίεργη είναι ότι ούτε ο Χίτλερ ούτε ο Οκταβιανός – γνωστός περισσότερο ως Αύγουστος, πρώτος Αυτοκράτορας της Ρώμης – δεν μπήκαν ποτέ στον κόπο να αναστείλουν την ισχύ των συνταγμάτων των δημοκρατιών που κατέστρεψαν.
Ο Χίτλερ απλώς αγνόησε το σύνταγμα της Βαϊμάρης, το οποίο καταργήθηκε επίσημα μόνο μετά την ήττα της Γερμανίας το 1945. Ο Οκταβιανός, από την πλευρά του, διατήρησε προσεκτικά το δημοκρατικό τελετουργικό, με όλους τους θεσμούς του. Απλώς όλοι γνώριζαν ότι ήταν μόνο για επίδειξη, κενό περιεχομένου. Είναι απολύτως ξεκάθαρο πλέον ότι οι νεκροθάφτες της αμερικανικής δημοκρατίας θα έχουν τατουάζ στα χέρια τους τη φράση “We The People”.
Δεν είμαστε ωστόσο ακόμη σε αυτό το σημείο. Μερικές φορές στην ιστορία, οι καλοί άνθρωποι σταματούν να είναι αδρανείς και αρχίζουν να κάνουν κάτι. Υψώνονται πάνω από την κομματική πίστη ή αντιστέκονται στην θελκτικότητα της απάθειας – ή στην αποπλάνηση της εξουσίας – και υπακούουν στο κάλεσμα του καθήκοντος. Ο Μπολσονάρο και πολλοί Βραζιλιάνοι το έκαναν. Οι Αμερικανοί, ανεξάρτητα από την κομματική τους ένταξη, μπορούν να το κάνουν επίσης.
