Δρ Σμαράγδα Καμακάρη, MSc, PhD*
Η γενετική διάγνωση της 1ης ασθενούς με κληρονομούμενη αμφιβληστροειδοπάθεια, που υπoβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση σε Δημόσιο Νοσοκομείο της χώρας μας, στις 15 Σεπτεμβρίου 2022, με σκοπό τη γονιδιακή θεραπεία, είχε πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο 2021 στο Κέντρο Οφθαλμικής Γενετικής, του οποίου προΐσταμαι. Η ομάδα μας ασχολείται επί σειρά ετών, ήδη από το 2003, με τη γενετική διάγνωση και συμβουλευτική των ελλήνων ασθενών με κληρονομικές οφθαλμικές παθήσεις.Συνεργάζεται με ελληνικά και ξένα Πανεπιστήμια, με οφθαλμολογικά κέντρα και με ειδικούς οφθαλμιάτρους και επαγγελματίες υγείας σε όλη την Ελλάδα, με στόχο την καλύτερη δυνατή φροντίδα της ευαίσθητης ομάδας των ασθενών με οφθαλμικά κληρονομικά νοσήματα.
Διαπιστώθηκε ότι η συγκεκριμένη ασθενής πληρούσε τα κριτήρια της μόνης τρέχουσας εγκεκριμένης γονιδιακής θεραπείας, αφού από τη γενετική της διάγνωση προέκυψε ότι φέρει δύο παθογόνες γενετικές παραλλαγές στα δύο αντίγραφα του γονιδίου RPE65. Το γονίδιο RPE65, που είναι ένα από τα 80 περίπου γονίδια που έχουν ταυτοποιηθεί ως υπεύθυνα για την μελαγχρωστικήαμφιβληστροειδοπάθεια (ομάδα μονογονιδιακών παθήσεων), υπαγορεύει την παραγωγή ενός πολύ βασικού ενζύμου της οπτικής οδού και αποτελεί γονίδιο-στόχο, από τα τέλη της δεκαετίας του `90, για τη γονιδιακή θεραπεία της συγγενούς αμαύρωσης κατά Leber τύπου 2 (LCA2) και της μελαγχρωστικήςαμφιβλη-στροειδοπάθειας τύπου 20 (RP20). Η θεραπεία συνίσταται στην υπαμφιβληστροειδική χορήγηση αδενοσυσχετιζόμενου ιού (Adeno-AssociatedVirus, AAV), ο οποίος χρησιμοποιείται ως όχημα για την μεταφορά του υγιούς αντιγράφου του πάσχοντος γονιδίου στα κατάλληλα αμφιβληστροειδικά κύτταρα χωρίς ενσωμάτωση στο γονιδίωμα τους (γονιδιακή ενίσχυση). Στην παρούσα φάση, είναι η μόνη εγκεκριμένη από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ, το 2017, και από τoν αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Οργανισμό (EMA, European Medicinal Agency), το 2018.
Η προετοιμασία, που εξασφάλισε την ετοιμότητα της ασθενούς για τη χειρουργική επέμ-βαση, συμπεριέλαβε τα παρακάτω στάδια: 1) την αναζήτηση από την ίδια της γενετικής της διάγνωσης 2) τη γενετική συμβουλευτική προς αυτήν, πριν την γενετική ανάλυση 3) τη γενετική ανάλυση 4) την ορθή και ολοκληρωμένη ερμηνεία του γενετικού της αποτελέσμστος 5) την επικοινωνία των αποτελεσμάτων στην ασθενή, ώστε να κατανοήσει πλήρως τη σημασία του συγκεκριμένου γενετικού αποτελέσματος 6) τη στοχευμένη γενετική ανάλυση των μη πασχόντων γονέων της, ώστε να τεκμηριωθεί η φορεία της παθογόνου γενετικής παραλλαγής 7) την καθοδήγηση της ασθενούς βήμα-βήμα, μετά από την επικοινωνία με ειδικούς οφθαλμιάτρους, προκειμένουνα υποβληθεί στις απαραίτητες ορθές κλινικές εξετάσεις, ώστε να προσδιορισθεί ότι, εκτός από υποψήφια, ήταν και κλινικά κατάλληλη για την γονιδιακή θεραπεία. Τέλος, παρασχέθηκε ακριβής και σαφής ενημέρωση στην ιατρική ομάδα της Πιστοποιημένης Πανεπιστημιακής Κλινικής του Δημόσιου Νοσοκομείου, η οποία προχώρησε στη χειρουργική επέμβαση. Σε όλα τα παραπάνω, ας συνυπολογιστεί η αποδοχή, η εμπιστοσύνη και η γενναιότητα εκ μέρους της ασθενούς σε όλη αυτή τη διαδικασία.
Από τον όλο χειρισμό του περιστατικού που μόλις περιέγραψα, γίνεται φανερή η ουσία και η διαδικασία της ιατρικής ακριβείας, δηλαδή η πρόληψη και αντιμετώπιση των νοσημάτων που λαμβάνει υπ΄όψη τη γονιδιακή μοναδικότητακάθε ατόμου. Υπάρχουν ακόμα 8 ασθενείς με προσβεβλημένο το ίδιο γονίδιο στην in house βάση γενετικών αιτίων των ελλήνωναμφιβληστροειδοπαθών. Ο αριθμός αυτός θεωρείται μεγάλος για τον συγκεκριμένο τύπο της πάθησης. Ο εντοπισμός τουςδεν αποτέλεσε συμπτωματικό ή συγκυριακό γεγονός. Υπήρξετο αποτέλεσμα ενός μακροχρόνιου αγώνα, που δόθηκε όχι μόνο από εμένα και τους συναδέλφους μοριακούς γενετιστές, αλλά και από έναδιαρκώς αυξανόμενο αριθμό πεφωτισμένων οφθαλμιάτρων, που έχουν στηρίξει την προσπάθεια για την καθιέρωση της Γενετικής Οφθαλμολογίας στηνΕλλάδα την τελευταία εικοσαετία.Είναι ευτύχημα ότι η χώρα μας διαθέτει πλέον και πιστοποιημένο κέντρο για τη χορήγηση της γονιδιακής θεραπείας.
Τα επιτεύγματα, που αφορούν στην ιατρική ακριβείας είναι απόρροια των συνεργασιών μεταξύ μοριακών και κλινικών εμπειρογνωμόνων και διεπιστημονικής συνεργασίας γενικότερα. Οι μοριακές διαγνωστικές προσεγγίσεις επιτρέπουν να αναγνωριστούν οι ασθενείς που θα ωφεληθούν περισσότερο από τη συγκεκριμένη θεραπεία, καθοδηγούν και προωθούν τη“στοχεύουσα θεραπεία”.Ο μοριακός έλεγχος για τον εντοπισμό του πάσχοντος γονιδίου αποτελεί μια ξεχωριστή επιστημονική οντότητα, προηγείται της θεραπείας και αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για να εντοπιστεί ο κατάλληλος ασθενής για να υποβληθεί σ΄αυτήν.
Ακολουθούν και άλλα γονίδια προς θεραπεία και οι ασθενείς μας είναι γενετικά ταυτοποιημένοι και έτοιμοι από καιρό. Το γεγονός της γονιδιακής θεραπείας είναι η επαναστατική αρχή ενός νέου δρόμου αντιμετώπισης των κληρονομικών αμφιβλη-στροειδοπαθειών- και όχι μόνον!
*Ιατρική-Μοριακή Γενετίστρια, Διδάκτωρ Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας Λονδίνου, UCL, Ηνωμένο Βασίλειο.
