Βότσαλα, άμμος και κοχύλια, λουσμένα στο φως του ήλιου. Βασικά συστατικά στη σύνθεση ενός κάδρου που τα χρώματά του θυμίζουν καλοκαίρι. Όμως, η εικόνα αυτή κινδυνεύει με αποσύνθεση, καθώς τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότεροι τουρίστες – ντόπιοι και εισαγόμενοι – επιδίδονται στην αρπαγή «ενθυμίων» από δημοφιλείς παραλίες της χώρας μας. Και εφόσον είναι αδύνατο να πακετάρουν το ελληνικό φως, αρκούνται στα πιο χειροπιαστά λάφυρα – στα σμιλεμένα από τα κύματα αιώνων πετραδάκια, στην αστραφτερή άμμο και στα περίτεχνα κοχύλια που κρύβονται διάσπαρτα στις ακτές. Η νέα αυτή συνήθεια των… ρομαντικών του καλοκαιριού, όμως, κοστίζει ακριβά στα ίδια τα τοπία που τόσο διακαώς θέλουν να κρατήσουν στη μνήμη τους, ώστε να φτάνουν στο σημείο να τα «ακρωτηριάζουν».
Τα παραδείγματα πολλά, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, πρακτική με τις τοπικές αρχές να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για πρόκληση ανεπανόρθωτων ζημιών στο φυσικό περιβάλλον. Βέβαια, και σε αυτήν την περίπτωση, στην απερισκεψία των πολλών κάποιοι διέκριναν μία επιχειρηματική ευκαιρία. Έτσι, στις διαδικτυακές πλατφόρμες αγορών εμφανίζονται πλέον αγγελίες για την πώληση άμμου – συσκευασμένης σε βαζάκια – από την Κρήτη, τη Σκιάθο, την Κέρκυρα ή τη Μύκονο, δίνοντας στη λέξη αισχροκέρδεια νέο νόημα.
ΕΛΑΦΟΝΗΣΙ ΚΑΙ ΜΠΑΛΟΣ. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η ροζ άμμος από το Ελαφονήσι και τον Μπάλο που αποτελεί εν πολλοίς τον λόγο της δημοφιλίας τους, αφού δεν είναι λίγα τα τουριστικά πρακτορεία που προτείνοντας τα Χανιά ως ιδανικό προορισμό βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στην εμπειρία των «ροζ παραλιών». Όμως, χωρίς ουσιαστικό έλεγχο και επιβολή του νόμου που απαγορεύει την αλλοίωση του φυσικού τοπίου, τα περιστατικά αρπαγής – μέσα σε βάζα, μπουκάλια, ακόμα και πλαστικές σακούλες – «σουβενίρ» από εγχώριους και ξένους επισκέπτες τείνουν να μετατραπούν σε μάστιγα, με τους περιβαλλοντικούς φορείς να εκπέμπουν σήμα κινδύνου για το μέλλον των δύο εμβληματικών παραλιών της Κρήτης.
Μιλώντας στα «ΝΕΑ», ο Νεκτάριος Περράκης, πρόεδρος της Μονομετοχικής Επιχείρησης του Δήμου Καντάνου – Σελίνου που έχει την ευθύνη διαχείρισης της περιοχής, τονίζει πως «πλέον – μετά τη γιγάντωση του φαινομένου – έξι άτομα είναι επιφορτισμένα με την επίβλεψη της παραλίας και σχεδόν αποκλειστικό αντικείμενο την αποτροπή περιστατικών κλοπής άμμου».
Όπως συμπληρώνει ο ίδιος, οι απόπειρες κλοπής είναι τα τελευταία χρόνια συνεχείς και αυξανόμενες, χειμώνα και καλοκαίρι, ωστόσο, μετά την ενεργοποίηση των Αρχών οι περισσότερες αποτρέπονται εν τη γενέσει τους. «Η ροζ άμμος στο Ελαφονήσι είναι παγκοσμίως διάσημη και είναι πολλοί εκείνοι που θέλουν να την πάρουν μαζί τους φεύγοντας, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι με τον τρόπο αυτό καταστρέφουν αυτό το οποίο υποτίθεται ήρθαν για να θαυμάσουν. Η πράξη τους, βέβαια, έχει καταστροφικές συνέπειες για μια περιοχή που είναι ενταγμένη στο Δίκτυο Προστασίας Ευρωπαϊκών Οικοτόπων Natura. Σήμερα, έχουμε πια τα άτομα που περιφρουρούν στο μέτρο του δυνατού την παραλία, κάτι που κάνουν και οι ναυαγοσώστες».
Η ΠΑΡΑΛΙΑ ΛΑΛΑΡΙΑ. Η ίδια εικόνα καταγράφεται και σε έναν από τους πιο κοσμοπολίτικους προορισμούς της Ελλάδας, τη Σκιάθο. Στα βόρεια του νησιού βρίσκεται η παραλία Λαλάρια, η οποία κατατάσσεται σταθερά στις 50 καλύτερες του κόσμου. Εκεί, ο επισκέπτης θα θαυμάσει τα διάσημα ολοστρόγγυλα λευκά βότσαλα (σ.σ. το όνομα της παραλίας προέρχεται από την αρχαία λέξη λας=πέτρα), τα οποία απαντώνται μόνο στη συγκεκριμένη περιοχή. Με την πάροδο των χρόνων, όμως, οι επισκέπτες ανέπτυξαν τη συνήθεια να παίρνουν μαζί τους τα βότσαλα ως σουβενίρ, με κίνδυνο να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη αλλοίωση στη φυσιογνωμία της.
Προκειμένου, λοιπόν, να μετριαστεί η ζημιά, πριν από 10 χρόνια αποφασίστηκε η αυστηρή απαγόρευση της συλλογής των σπάνιων πετρωμάτων. Πιο συγκεκριμένα, το 2014 ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Η Σκιάθος», στο πλαίσιο της δράσης του για την προστασία της παραλίας, πρότεινε στις Αρχές τη λήψη ειδικών μέτρων. Το τοπικό λιμεναρχείο, με τη σειρά του, εισηγήθηκε και πέτυχε την υιοθέτηση οδηγίας απαγόρευσης συλλογής βότσαλων, θεσπίζοντας, μάλιστα, χρηματικό πρόστιμο για τους παραβάτες που ανά περίπτωση κυμαίνεται από €300 έως και €1.000.
Όπως τονίζει στα «ΝΕΑ» ο δήμαρχος Σκιάθου Θεόδωρος Τζούμας, το φαινόμενο είχε αποκτήσει ανησυχητικές διαστάσεις, καθώς ο ρυθμός αποψίλωσης της παραλίας από βότσαλα ολοένα και μεγάλωνε. «Τοποθετήσαμε πινακίδες που προειδοποιούν ότι η συγκεκριμένη πράξη είναι παράνομη και διώκεται, ενώ το Λιμενικό Σώμα πραγματοποιεί τακτικούς ελέγχους. Και καθώς τα Λαλάρια είναι προσβάσιμα μόνο διά θαλάσσης, οι καπετάνιοι των ημερόπλοιων που πραγματοποιούν τα δρομολόγια από και προς αυτά έχουν ενημερωθεί ώστε να ελέγχουν και αυτοί τι φορτώνεται στα σκάφη τους».
Παράλληλα, σύμφωνα με τον δήμαρχο Σκιάθου, στο αεροδρόμιο του νησιού έχει τοποθετηθεί ειδικός κάδος, στον οποίο οι τουρίστες που έχουν πάρει κάποιο βότσαλο καλούνται έστω και στο παρά πέντε να το επιστρέψουν. Αυτό αποδείχθηκε και το πλέον αποδοτικό μέτρο: «Πολλοί είναι αυτοί που φοβούνται για πιθανό έλεγχο και σπεύδουν να ξεφορτωθούν τα βότσαλα. Μόλις ο κάδος γεμίσει, το προσωπικό του
αεροδρομίου μας ενημερώνει και με πλωτό του Λιμενικού επιστρέφουμε τα “κλοπιμαία” στην παραλία» .
Και αν όλα τα παραπάνω δεν φανούν ικανά για να παραμείνουν τα Λαλάρια αναλλοίωτα, οι φορείς της Σκιάθου έχουν εκπονήσει καμπάνια
ευαισθητοποίησης, τοποθετώντας σε πολυσύχναστα σημεία του νησιού, σε πλοία και άλλα δημόσια μέσα μεταφοράς πινακίδες που προτρέπουν τους επισκέπτες να παίρνουν φωτογραφίες και όχι βότσαλα («Take a picture not a pebble – Save Lalaria beach»), ενημερώνοντάς τους πως φύση δεν μπορεί να ακολουθήσει τον ρυθμό αναπλήρωσης των βότσαλων που εξαφανίζονται.
ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΠΡΟΣ… ΠΩΛΗΣΗ. Την ίδια ώρα, βέβαια, με μια απλή αναζήτηση στο Διαδίκτυο, μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι οι φυσικοί θησαυροί της χώρας μας είναι προς… πώληση, όντας και ιδιαίτερα δημοφιλείς. Μάλιστα, δεν είναι λίγοι αυτοί που διαλαλούν το παράνομο εμπόρευμά τους – την ταπεινή άμμο και τα βότσαλα – από κάποια ελληνική ακτή σε γνωστούς ιστοτόπους αγοραπωλησιών, αποκομίζοντας σημαντικά οικονομικά οφέλη.
Ενδεικτικά, στο Διαδίκτυο διατίθενται προς πώληση άμμος από τις παραλίες Ισσος και Αρκουδίλας της Κέρκυρας, βότσαλα από την Καβάλα ή ακόμη και μυκονιάτικη άμμος συσκευασμένη σε βάζο – με την τιμή της τελευταίας, δε, να είναι πιο τσουχτερή, πιθανότατα λόγω της εσάνς γκλαμουριάς που θα προσδώσει στο σαλόνι που πρόκειται να διακοσμήσει.
Οι τιμές για τα παραπάνω ποικίλλουν ανάλογα με την ποσότητα ή την προέλευση και ξεκινούν από €2,99, φτάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και τα €40 ανά συσκευασία. Πηγές του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, πάντως, επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται
για μια πρακτική παράνομη.
Το μεγαλύτερο σύγχρονο πρόβλημα των ακτών ν είναι οι συστηματικές αμμοληψίες
Mπορεί στους πολλούς η αφαίρεση μερικών… κόκκων άμμου από μία παραλία να φαντάζει άνευ ουσίας, ωστόσο οι ειδικοί εμφανίζονται κατηγορηματικοί: Είναι ζωτικής σημασίας να μην αφαιρείται το παραμικρό. Η άμμος και οι πέτρες, εξηγούν, βοηθούν στην προστασία από τη διάβρωση των ακτών, ενώ λειτουργούν ως κυματοθραύστες για την προστασία της από τις πλημμύρες. Η ανθρωπογενής παρέμβαση μπορεί να αποδειχθεί μοιραία, τονίζουν, αφού όταν το ευρύτερο οικοσύστημα διαταράσσεται απειλείται άμεσα η πανίδα της περιοχής.
Μιλώντας στα «ΝΕΑ», ο καθηγητής Γεωλογικής και Περιβαλλοντικής Ωκεανογραφίας στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών
Γεώργιος Παπαθεοδώρου επισημαίνει πως το μεγαλύτερο σύγχρονο πρόβλημα των ακτών είναι οι συστηματικές αμμοληψίες. «Η ακτή είναι
ένα πολύ ευαίσθητο περιβάλλον, είναι το όριο μεταξύ θάλασσας και ξηράς και είναι πάρα πολύ ευμετάβλητο, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα διάβρωσης. Το να κάνουμε αμμοληψίες είναι απαράδεκτο έτσι κι αλλιώς, δηλαδή δεν βοηθάμε σε τίποτα και δημιουργούμε τεράστια ζητήματα που απαιτούν αιώνες για να αποκατασταθούν», εξηγεί και προσθέτει: «Ακόμα και στα ποτάμια που κάνουμε συστηματικά και “θεσμικά” αμμοληψίες, ουσιαστικά αποστερούμε υλικό το οποίο εντέλει θα κατέληγε στις ακτές. Άρα, χαλάμε τη δίαιτα των ακτών και ουσιαστικά επιτείνουμε τη διάβρωσή τους. Συνέπεια των παραπάνω είναι να παρουσιάζονται νέα προβλήματα στην παράκτια βιοποικιλότητα».
ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ «BOOM». Το ζήτημα, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, δεν μένει μόνο στα «σουβενίρ», καθώς οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η παγκόσμια προσφορά σε άμμο έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Οι στατιστικές δείχνουν πως παγκοσμίως χρησιμοποιούμε 50 δισ. τόνους άμμου κάθε χρόνο – υπερδιπλάσια ποσότητα σε σύγκριση με αυτό που παράγεται από κάθε ποτάμι στον κόσμο την ίδια περίοδο. Αυτό ισοδυναμεί με 18 κιλά άμμου ανά άτομο την ημέρα ή ένας τοίχος 27×27 μέτρων χτισμένος γύρω από τον… πλανήτη.
Όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά, η άμμος είναι το βασικό συστατικό που καθιστά δυνατή τη σύγχρονη ζωή και λόγω της αλόγιστης χρήσης αρχίζει να εξαντλείται.
Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή ο αριθμός και το μέγεθος των πόλεων έχει σημειώσει μια έκρηξη τα τελευταία χρόνια, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών Freedonia Group, η ζήτηση για οικοδομικά αδρανή έχει ξεπεράσει τους 52 δισ. τόνους, ενώ εκτιμάται ότι το μερίδιο της άμμου στην παγκόσμια οικονομία φτάνει τα 70 δισ. δολάρια ετησίως.
Την ίδια ώρα, πάνω από το 90% των παραλιών του κόσμου έχουν συρρικνωθεί κατά μέσο όρο 40 μέτρα από το 2008, δηλαδή μέσα σε μόλις
16 χρόνια, και πολλές δημοφιλείς ακτές που εξαφανίζονται αναπληρώνουν τη χαμένη άμμο με… εισαγωγές.
Η ΜΑΥΡΗ ΑΓΟΡΑΤΗΣ ΙΝΔΙΑΣ. Στην Ινδία, μάλιστα, η άμμος έχει καταστεί τόσο περιζήτητη που την εμπορία της έχει αναλάβει το οργανωμένο έγκλημα, το οποίο παρανόμως την παίρνει και εν συνεχεία την πουλά στη μαύρη αγορά. Η Sand Mafia, εκτιμάται ότι απασχολεί περί τα 75.000 άτομα στην κλοπή και διακίνηση της άμμου, κυρίως από τις όχθες ποταμών, ενώ δύτες που δουλεύουν έως και 12 ώρες ημερησίως αμείβονται με μόλις 15 δολάρια ανά φορτίο πλοίου.
ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ. Σε διεθνές επίπεδο, όλο και περισσότερες χώρες καθιστούν παράνομη την μεταφορά κοχυλιών, την αμμοληψία και τη λιθοληψία. Ενδεικτικά, η Κόστα Ρίκα απαγορεύει την αφαίρεση οποιωνδήποτε κελυφών και οι Φιλιππίνες έχουν δημιουργήσει έναν μακρύ κατάλογο με απαγορευμένα είδη. Το 2023, μάλιστα, Γάλλος τουρίστας συνελήφθη καθώς προσπαθούσε να φύγει από τη Σαρδηνία με 41 κιλά βότσαλα στο πορτμπαγκάζ του, ενώ το 2019 ζευγάρι τουριστών συνελήφθη με 40 κιλά άμμου κρυμμένα στο αυτοκίνητό τους, καθώς
ετοιμάζονταν να επιβιβαστούν σε φέρι από το Πόρτο Τόρες με προορισμό την Τουλόν. Στην απολογία τους ισχυρίστηκαν ότι αποτελούσε
«ενθύμιο» και ότι δεν γνώριζαν ότι είχαν διαπράξει έγκλημα. Παρόλα αυτά κλήθηκαν να πληρώσουν πρόστιμο €3.000 και φυσικά η άμμος κατασχέθηκε.
Διώξεις, συλλήψεις, κατασχέσεις και αυστηρά πρόστιμα
Πλέον, σε ορισμένες παραλίες υπάρχουν πινακίδες που ενημερώνουν ότι ο νόμος 1650/86 απαγορεύει την αμμοληψία από προστατευόμενες περιοχές. Παράλληλα, η αμμοληψία απαγορεύεται και με αποφάσεις της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ σύμφωνα με την ΚΥΑ 42279/1938 ακόμα και από τη νόμιμη αμμοληψία αποκλείονται: «Αρχαιολογικοί χώροι, κοίτες και όχθες ποταμών, κοίτες χειμάρρων και ρεμάτων που διασχίζουν πόλεις, χωριά και οικισμούς, θέσεις κατασκευών δημοσίων έργων, τάφροι πρανών των σιδηροδρομικών γραμμών, περιοχές ιδιαίτερης τουριστικής σημασίας, χώροι καθ’ όλου του μήκους διέλευσης αγωγών, χώροι ιδιαίτερης υγιεινής ευαισθησίας, καθώς και χώροι εκ των οποίων η αμμοληψία μπορεί να προκαλέσει ζημίες σε παρακείμενα κτήματα, κτίσματα ή εγκαταστάσεις» .
Οι παραβάτες των κειμένων διατάξεων, δηλαδή οι προβαίνοντες σε αμμοληψία, ανεξαρτήτου ποσότητας χωρίς σχετική άδεια, χαρακτηρίζονται γενικά λαθραμμολήπτες και διώκονται σύμφωνα με άρθρα διατάξεων όπως αυτά «Περί προστασίας δημοσίων κτημάτων»,
«Περί προστασίας αιγιαλού και παραλίας», αλλά και υγειονομικών διατάξεων που προβλέπουν εκτός από φυλάκιση και υψηλό χρηματικό
πρόστιμο ακόμα και κατάσχεση των μέσων εξόρυξης και μεταφοράς. Στους χώρους αιγιαλών όπου τα κατά τόπους λιμενικά όργανα ενεργούν τακτικούς ελέγχους σε περίπτωση που εντοπίσουν αμμολήπτες χωρίς σχετική άδεια ενεργούν αυτεπάγγελτη δίωξη, συλλαμβάνοντας και παραπέμποντας τους δράστες στην Εισαγγελία, κατάσχοντας παράλληλα τα μέσα με τα οποία επιχειρήθηκε η παράβαση.
