Μετάφραση-απόδοση στα ελληνικά: «ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΝΕΑ»
Την Τρίτη 2/1/2024, η Τουρκία έλαβε την αντιφατική απόφαση να απαγορεύσει σε δύο Βρετανικά ναρκαλιευτικά πλοία την είσοδο στη Μαύρη Θάλασσα, επικαλούμενη τη Συνθήκη του Montreux. Η κίνηση αυτή προκάλεσε επικρίσεις και σύγχυση, αφού το Ηνωμένο Βασίλειο, ως μη εμπόλεμο μέρος στη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, ουσιαστικά δεν υπόκειται στους περιορισμούς της Συνθήκης του Montreux. Συνεπώς, η απόφαση της Τουρκίας φαίνεται να αποδίδεται σε παρερμηνεία ή σε λάθος εφαρμογή της Συνθήκης, γεγονός που προκαλεί αμφιβολίες για τα πραγματικά ελατήρια της τουρκικής απόφασης στο σύνθετο γεωπολιτικό τοπίο της περιφέρειας της Μαύρης Θάλασσας.
«Η Τουρκία εφάρμοσε το Montreux αμερόληπτα και με επιμέλεια», ανέφερε η Προεδρία σε δήλωσή της. «Κι αυτό για να αποτρέψει την κλιμάκωση στη Μαύρη Θάλασσα».
Tο ζήτημα αποκτά ιδιαίτερη σημασία ύστερα από την είδηση την περασμένη εβδομάδα ότι χύδην φορτηγό πλοίο Παναμαϊκής σημαίας εν πλω προς το λιμένα του Δούναβη για φόρτωση σιτηρών προσέκρουσε σε Ρωσική νάρκη στη Μαύρη Θάλασσα, από την οποία τραυματίστηκαν δύο ναυτικοί, ανέφεραν Ουκρανοί αξιωματούχοι την περασμένη Πέμπτη. Στο μεταξύ, σχέδιο της Τουρκίας να σχηματίσει δική της μοίρα ναρκαλιευτικών καθυστερεί ήδη από τον περασμένο Οκτώβριο.
Η πρόσφατη απόφαση της Τουρκίας να απαγορεύσει τη διέλευση των δύο δωρηθέντων στην Ουκρανία Βρετανικών ναρκαλιευτικών μέσω των Στενών του Βοσπόρου στη Μαύρη Θάλασσα, παρά το γεγονός ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν συμμετέχει στη Ρωσο-Ουκρανική σύγκρουση, προκάλεσε σημαντικές συζητήσεις σε ναυτικούς κύκλους. Η απόφαση αυτή υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα και τη σύγχυση που προκαλεί η εφαρμογή της Συνθήκης του Montreux του 1936 και οι διπλωματικοί ελιγμοί της Τουρκίας.
Καταρχάς, η Συνθήκη του Montreux, που επικαλέστηκε η Τουρκία μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ρυθμίζει τη διέλευση πολεμικών πλοίων διά των Στενών Βοσπόρου και Δαρδανελλίων σε πολεμικές περιόδους. Περιορίζει την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, ιδίως σε πολεμικά πλοία των εμπόλεμων κρατών. Εφόσον το Ηνωμένο Βασίλειο δεν λογίζεται εμπόλεμο κράτος της Ρωσο-Ουκρανικής σύγκρουσης, δεν έχει εφαρμογή το Άρθρο 5 της Συνθήκης του Montreux στα πολεμικά πλοία του.
Ωστόσο, το κύριο ζήτημα στο σημείο αυτό είναι το διπλωματικό αίτημα της Τουρκίας, που επαναλήφθηκε το Φεβρουάριο του 2022, με το οποίο ζήτησε όσο διαρκεί η σύγκρουση να αποφεύγεται η είσοδος στη Μαύρη Θάλασσα από πολεμικά πλοία μη παρευξείνιων χωρών. Tο υπόψη αίτημα, παρότι διακριτό και ανεξάρτητο από τη Συνθήκη του Montreux, έχει συγχωνευθεί με πρόσφατες ανακοινώσεις της Τουρκίας. Με την πρόσμιξη των διατάξεων της Συνθήκης με τη διπλωματική της στάση, η Τουρκία φαίνεται να υπονοεί ότι τα χέρια της είναι δεμένα από το διεθνές δίκαιο, ενώ στην πραγματικότητα, η επιβολή απαγόρευσης σε μη εμπόλεμες χώρες, όπως το ΗΒ, είναι μάλλον θέμα που αφορά την Tουρκία και τη διπλωματική πολιτική της.
Η δωρεά πλοίων από το Ηνωμ. Βασίλειο στην Ουκρανία ενδέχεται να οδήγησε την Τουρκία να εκλάβει τη διέλευση ως παραβίαση του Άρθρου 5. Γεγονός που προκαλεί ένα κρίσιμο ερώτημα: γιατί το Ηνωμ. Βασίλειο δεν στελέχωσε τα πλοία με πληρώματα του Βασιλικού Ναυτικού, ή εναλλακτικά, γιατί δεν τα δώρησε στη Ρουμανία που είναι ένας μη εμπόλεμος γείτονας της Ουκρανίας; Πηγές του NATO αποκαλύπτουν ότι η Τουρκία έχει ήδη αρνηθεί τη διέλευση της Βρετανικής NATOϊκής ομάδας αποναρκοθέτησης για να επιχειρήσει στη Μαύρη Θάλασσα, περιπλέκοντας ακόμα πιο πολύ τη γεωπολιτική δυναμική αυτής της περιφέρειας.
Η θέση της Τουρκίας, ενώ φαινομενικά δείχνει να περιορίζεται από το διεθνές δίκαιο, είναι περισσότερο μια αντανάκλαση των διπλωματικών επιλογών της, ιδίως προς μη εμπόλεμες χώρες όπως το Ηνωμ. Βασίλειο. Επίσης, οι κανόνες των εμπολέμων πλοίων δεν εφαρμόζονται σε όλους τους τύπους πλοίων. Η απρόσκοπτη κυκλοφορία εμπορικών πλοίων για τον ανεφοδιασμό των Ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων με όπλα, ως επίσης η ελεύθερη κυκλοφορία βοηθητικών πλοίων του Ρωσικού πολεμικού ναυτικού (όπως το στρατιωτικό δεξαμενόπλοιο τον Αύγουστο) μέσω των Στενών του Βοσπόρου από την αρχή της σύγκρουσης, αναδεικνύουν ακριβώς αυτό το γεγονός.
«Τα ναρκαλιευτικά πλοία είναι αμιγώς αμυντικά και δεν συνιστούν απειλή για το Ρωσικό Ναυτικό. Επίσης, είναι αναγκαία για την απομάκρυνση ποντισμένων και περιφερόμενων ναρκών, που αμφότερες απειλούν την εμπορική ναυσιπλοΐα», δήλωσε ο στρατιωτικός αναλυτής Aaron Stein σε πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό “War on the Rocks” με τίτλο “Side-Stepping Turkey: Using Minesweepers to Increase Allied Presence in the Black Sea”. «Τα πλοία αυτά θα μπορούσαν να διέλθουν από το Βόσπορο και τα Δαρδανέλλια, που ελέγχονται από την Τουρκία, χωρίς να παραβιάζουν τη Συνθήκη του Montreux και θα διευκόλυναν τις εξαγωγές σιτηρών μέσω διαδρομής πλησίον των δυτικών ακτών της Μαύρης Θάλασσας».
Η διάκριση μεταξύ Συνθήκης και διπλωματικού αιτήματος είναι κρίσιμη για την κατανόηση της θέσης και των πράξεων της Τουρκίας. Παρότι η Τουρκία επιμένει ότι εφαρμόζει τη Συνθήκη του Montreux «αμερόληπτα και με επιμέλεια» για να αποτρέψει κλιμάκωση στη Μαύρη Θάλασσα, η απόφασή της να εμποδίσει πλοία μη εμπόλεμων χωρών, όπως τα Βρετανικά ναρκαλιευτικά, βασίζεται σε εντελώς ξεχωριστή διπλωματική πολιτική. Η υπόψη απόφαση πολιτικής αντανακλά τα ευρύτερα στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας και τις «ακροβασίες» της ανάμεσα στις δεσμεύσεις της έναντι του NATO και τις σχέσεις της με τη Ρωσία.
Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο με το πρόσφατο συμβάν του Παναμαϊκής σημαίας φορτηγού χύδην που προσέκρουσε σε νάρκη στη Μαύρη Θάλασσα, επιδεινώνοντας τις ζοφερές προοπτικές για τη θαλάσσια ασφάλεια στην περιφέρεια αυτή. Tο συμβάν αυτό υπογραμμίζει τους αυξημένους κινδύνους των υδάτων της Μαύρης Θάλασσας και τη σημασία των ναυτικών δυνάμεων, όπως τα ναρκαλιευτικά, για τη διασφάλιση της ασφαλούς ναυσιπλοΐας._
