Ένα χαστούκι από έναν αψύ χωροφύλακα, ένας κακομαθημένος Βρετανός και η Ελληνική Κυβέρνηση στον γκρεμό. Η Βασιλική Χωροφυλακή; Ταπεινωμένη!
Ήταν μια μέρα σαν και σήμερα, ακριβώς σαν τη σημερινή, με τη διαφορά ότι η απόσταση που μας χωρίζει από το «τότε» είναι 138 Γενάρηδες που συνεχώς αυξάνει.
Και τότε είχε καλοκαιρινές θερμοκρασίες και τότε η Ελλάδα ήταν ο παρίας (δεν είναι σήμερα;) της Ευρώπης και τότε η εξουσία είχε την εντύπωση ότι ήταν ακόμα ο δερβέναγας Βεληγκέκας με το μουστάκι αγκάθα, την πιστόλα γεμάτη και το ζωνάρι λυμένο για καυγά
Και τότε οι Μεγάλες Δυνάμεις πέρναγαν τον τόπο μας για χωματερή που ξεφόρτωναν τα σκουπίδια της πολιτικής τους και που αν γινόταν κάτι στραβό μας έθαβαν μέσα σ’ αυτά δίχως δεύτερη σκέψη. Το περιστατικό που συνέβη τότε, δεν τιμά ούτε την Ελλάδα, αλλά ούτε και τους προστάτες της…
Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, όπως γράψαμε και πριν, 4 Ιανουαρίου του 1885 όταν προκλήθηκε το Επεισόδιο Νίκολσον που έφτασε να ρίξει την κυβέρνηση Τρικούπη. Πρωταγωνιστές της ιστορίας που διαδραματίστηκε τότε ήταν ένας 36χρονος νεοδιορισθείς βρετανός επιτετραµµένος, ο Άρθουρ Νίκολσον (γιος ναυάρχου), που είχε την ιδέα να ανέβει µε τη γυναίκα του στον Λυκαβηττό για να απολαύσει τον ήλιο που ζέσταινε την Αθήνα, και ένας τραχύς χωροφύλακας, ο ενωμοτάρχης Λουκάς Καλπούζος που φρουρούσε τον τόπο σαν Κέρβερος και δεν αναγνώρισε τον Άγγλο, όπως ήταν φυσικό, και προσπάθησε να τον αποτρέψει να συνεχίσει τον περίπατό του. Τα όσα ταπεινωτικά για τη χώρα µας ακολούθησαν μπορεί να μοιάζουν απίστευτα, αλλά είναι πέρα για πέρα αληθινά.
Ο αγγλόφιλος Τρικούπης, για να µη χαλάσει το χατίρι του ξένου διπλωμάτη, επωμίστηκε το πολιτικό κόστος, εκτέθηκε στη χλεύη του λαού και του Τύπου της εποχής κηλιδώνοντας τη δημόσια εικόνα του. Προείχε η ικανοποίηση των απαιτήσεων του εκπροσώπου της Μεγάλης Βρετανίας. Κι όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, όλα άρχισαν από μια απλή αναδάσωση!
Υπερβάλλων ζήλος ή ανοησία;
Το πρωί της 4ης Ιανουαρίου του 1885, η Αθήνα των 60.000 κατοίκων απολάμβανε τον ήλιο. Ο 36χρονος βρετανός επιτετραµµένος Άρθουρ Νίκολσον πρότεινε στη σύζυγό του Κάθριλ Χέµιλτον να βγουν να περπατήσουν, κάνοντας µια βόλτα στον Λυκαβηττό. Για κακή τους τύχη όμως, εκείνη την περίοδο ο Δήµος Αθηναίων είχε αρχίσει να φυτεύει τον λόφο µε πεύκα, και κάποια σημεία φυλάσσονταν για να µην πατηθούν.
Ανάµεσα στους χωροφύλακες που επόπτευαν τον χώρο προκειμένου να ελέγχουν ώστε να µην πλησιάσει κανείς στα φρεσκοφυτεµένα δέντρα, ήταν και ο Λουκάς (κατ’ άλλες πηγές Γιώργος) Καλπούζος. Ο νευρικός χωροφύλαξ μόλις είδε το ζεύγος να κινείται κοντά στην απαγορευμένη ζώνη, τους φώναξε µε απότομο τρόπο να σταματήσουν. Ο διπλωμάτης, µε σπαστά ελληνικά, προσπάθησε να δηλώσει την ιδιότητά του και στη συνέχεια να πείσει τον χωροφύλακα, ώστε να συνεχίσουν τον περίπατο µε προσοχή.
Ακολούθησε ο εξής σπαρταριστός διάλογος, που ίσως και να μην είναι πραγματικός, αλλά έτσι έφτασε μέχρι τις μέρες μας:
«Κύριε χωροφύλαξ, δεν ημπορείτε να συμπεριφέρεστε βαναύσως εις έναν διπλωμάτην!»
«Δεν ξέρω ουρέ τι λες. Απ’ εδώ κι απάν’ δεν περνάς…»
«Θα περάσω! Δεν έχετε το δικαίωμα να μου το απαγορεύσετε !»
«Δεν περνάς σου λέω ουρέ ζαγάρ’ »…
Ο Νίκολσον επικαλέστηκε τότε την διπλωματική του ιδιότητα λέγοντας αυστηρά: «Είμαι διπλωμάτης και απαιτώ να μ’ αφήσετε να περάσω !»
«Χαρτί απ’ τον φρούραρχο εχ’ς; Όχι! Ε, δεν περνάς ! Άντε πάγαινε… Πάρτ’ την τσούπρα σ’ και δρόμο !…»
Κατ’ ευθείαν στον Πρωθυπουργό!
Ο Νίκολσον εθίγη και εξαγριωμένος έσπευσε και ανέφερε το γεγονός στον βρετανό πρέσβη. Το επεισόδιο προκάλεσε αλγεινή εντύπωση στη Μεγάλη Βρετανία και οι ομοεθνείς του Νίκολσον αντέδρασαν άμεσα, αφού η οικογένεια του είχε στενούς δεσμούς φιλίας με την αγγλική βασιλική οικογένεια.
Οι Βρετανοί, παραβιάζοντας το διπλωματικό πρωτόκολλο, δεν απευθύνθηκαν στο Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Αλέξανδρο Κοντόσταυλο, αλλά χτύπησαν απ’ ευθείας την πόρτα του πρωθυπουργικού Γραφείου του Χαρίλαου Τρικούπη, απαιτώντας την παραδειγματική τιμωρία του αγενούς χωροφύλακα. Ο Τρικούπης, στην αρχή άκουσε με δυσπιστία την οργισμένη διήγηση του Βρετανού.
«Απαιτώ την απόλυση του χωροφύλακα», φώναζε ο Νίκολσον, µε τον μεσολογγίτη πολιτικό να εκφράζει τη λύπη του για το περιστατικό και να διαβεβαιώνει τον επισκέπτη του ότι θα ικανοποιήσει άμεσα την επιθυμία του.
Την επόμενη ημέρα, ο διοικητής της Χωροφυλακής και ο υπασπιστής του βασιλιά Γεωργίου Α’ επισκέφθηκαν τον βρετανό διπλωμάτη προκειμένου να του ζητήσουν προσωπικά συγγνώμη για ό,τι είχε συμβεί, αλλά και για να του ανακοινώσουν ότι ο δράστης εντοπίστηκε, αποτάχθηκε από το Σώµα και του επιβλήθηκε δίμηνη φυλάκιση στα µπουντρούµια του Παλαµηδίου χωρίς καν να δικαστεί!
Η δε ημερήσια διαταγή της απόλυσης Καλπούζου θα διαβαζόταν σε συγκέντρωση του προσωπικού της Χωροφυλακής και θα δημοσιευόταν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Προς στιγμήν το περιστατικό φαινόταν να βαίνει προς εκτόνωση, αφού ο Νίκολσον θεωρούσε τον εαυτό του δικαιωμένο.
Δημόσιος εξευτελισμός των Χωροφυλάκων
Όταν όμως, ο Βρετανός πήρε στα χέρια την ημερησία διαταγή της απόλυσης που είχε υπογράψει ο ίδιος ο Τρικούπης, µε την ιδιότητα (και) του υπουργού Στρατιωτικών, εξεµάνη καθώς διαπίστωσε ότι γινόταν αναφορά και σε δικές του ευθύνες, επειδή πήγε να προσεγγίσει χώρο που απαγορευόταν. Ο Καλπούζος είχε συντάξει κι αυτός αναφορά στην οποία αναιρούσε τα λεγόμενα του Βρετανού.
Φορτισμένος και µε αλαζονικό ύφος, ο Νίκολσον αποφάσισε να ξαναπάρει την κατάσταση στα χέρια του. Με την παρότρυνση φίλων του διπλωματών απαίτησε δηµόσια συγγνώμη από το σύνολο του Σώµατος της Βασιλικής Χωροφυλακής, που έχει ιδρυθεί πριν από λίγα χρόνια και αριθµούσε κάτι λιγότερο από 400 άνδρες. Ειδάλλως, απείλησε ότι θα ζητούσει από τη Βρετανία να ενεργήσει δυναμικά για τη διευθέτηση του θέματος· από τη σωζόμενη αλληλογραφία του Foreign Office δεν προκύπτει ότι είχε γίνει καν νύξη για κάτι τέτοιο.
Και αυτήν τη φορά ο αγγλόφιλος πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης, που δεν ήθελε να διαταράξει τις σχέσεις του µε την Μεγάλη Βρετανία που έχει αναλάβει την περαίωση ενός σηµαντικού µέρους των µεγάλων δηµοσίων έργων και έχει δανείσει αρκετές φορές το ελληνικό κράτος, αποφάσισε να µην χαλάσει το χατίρι, του Βρετανού, προβαίνοντας σε µια άκρως ταπεινωτική ενέργεια.
Στις 7 του Ιανουαρίου, δύο ενωμοτίες πεζών και έφιππων χωροφυλάκων υπό τον διοικητή τους ταγματάρχη Στεφάνου έλαβαν μέρος σε μια πρωτοφανή τελετή που αποτέλεσε τον μεγαλύτερο εξευτελισμό της Ελληνικής Χωροφυλακής στην σύγχρονη ιστορία της: στην Πλατεία Συντάγματος παρουσίασαν όπλα στον Νίκολσον, ενώ ακουγόταν ο εθνικός ύμνος της Μεγάλης Βρετανίας!
O δημόσιος εξευτελισμός της Ελλάδας προκάλεσε τη λαϊκή οργή και όξυνε τις επιθέσεις της αντιπολίτευσης του Δηλιγιάννη. Την επομένη συγκροτήθηκε στον ίδιο χώρο παλλαϊκό συλλαλητήριο και ο Χαρίλαος Τρικούπης που δεν υπολόγισε ότι τα πράγματα θα εξωθούντο στα άκρα, υπέκυψε στις αξιώσεις των διαδηλωτών και συνεκάλεσε αμέσως την ολομέλεια της Βουλής.
Και η κυβέρνση Τρικούπη παραιτείται
Στις 24 Ιανουαρίου του1885 εννιά βουλευτές του Τρικούπη αποχώρησαν από την κοινοβουλευτική του ομάδα. Στην ψηφοφορία που ακολούθησε η κυβέρνηση Τρικούπη καταψηφίστηκε με 108 ψήφους (απουσίαζαν 12 μέλη της ομάδας Τρικούπη) κατά 104 υπέρ και 4 αποχές και παραιτήθηκε. Και οι συνέπειες; Επί περίπου οκτώ χρόνια η Χωροφυλακή ήταν στα πρόθυρα της διάλυσης· ουδείς δεχόταν να υπηρετήσει, λόγω του δημόσιου εξευτελισμού της.
Ο Σουρής είχε τον τελευταίο λόγο…
Με το τότε περιστατικό, που ούτε πρωτοφανές ήταν και ούτε δεν θα επαναλαμβανόταν με άλλους πρωταγωνιστές και άλλες ταπεινωτικές πράξεις από τις ελληνικές κυβερνήσεις, ασχολήθηκε εκτενώς εκείνη την εποχή ο Γεώργιος Σουρής, ένας από τους σπουδαιότερους σατιρικούς ποιητές της νεότερης Ελλάδας που εξέδιδε την έµµετρη εβδοµαδιαία εφηµερίδα «Ρωµηός» και φρόντισε να σχολιάζει την επικαιρότητα µε πρωτότυπα οµοιοκατάληκτα στιχάκια. Ενα από αυτά έφερε τον τίτλο «Λίγοι στίχοι µε µανία, στη Μεγάλη Βρεττανία» και δηµοσιεύτηκε στις 12 Ιανουαρίου 1885 (µε το παλιό ηµερολόγιο). Μεταξύ άλλων έγραφε: «[…] Βρέθηκ’ ένας µόνος στρατιώτης κακοµοίρης, άθλιος, καθώς τον είπαν, ίσως και φρουρός του νόµου, και του φάνηκε πως πρέπει εν ανάγκη και ξιφήρης να σταθεί να εµποδίσει στην διάβασιν του δρόµου, γιατί τόλµησε ακόµη, δίχως διόλου να τον ξέρει, και στον Νίκολσον τον Αγγλον δυο σβερκιαίς να καταφέρει».
Ο Σουρής διηγήθηκε µε τον δικό του τρόπο ολόκληρο το περιστατικό µέσα από έναν έµµετρο διάλογο δύο φανταστικών ηρώων, του Φασουλή και του Περικλέτου, θεωρώντας ότι ο Βρετανός διπλωµάτης ήταν αυτός που πρώτος γρονθοκόπησε τον χωροφύλακα. Αναφέρει µεταξύ άλλων:
–Ποιος είν’ αυτός ο Νίκολσον, βρε Φασουλή, τον ξέρεις;
–Εις το Θεό σου Περικλή, µη µου τον αναφέρεις. Ακούς εκεί! πώς γύριζε τάχα µε µιαν Αγγλίδα…
–Και πού την ηύρε, βρε, αυτή την άσπλαχνη;
–Ουκ οίδα. Και δήθεν πως επήγαιναν περίπατο κι οι δύο,
και δήθεν ότι έκανε πολύ σπουδαίο κρύο, και δήθεν πως ευρέθηκαν κι οι δύο στα Πευκάκια,
και ο Καρπούζης, φίλε µου, δίχως θυµό και κάκια
«Τις ει; τους λέει, κύριοι; Βεριγουέλ τού λένε, (κι έπειτα σκούζουν, Περικλή, οι Ελληνες πως φταίνε)
«Τις ει; τους λέει, κύριοι; Σπικ ίγγλις; του φωνάζουν, και δίχως λόγο κι αφορµή τον αγριοκοιτάζουν.
«Τις ει; τους λέει, κύριοι, και τέτοια δεν τα νοιώθω».
«Γκόντεµ αυτός του απαντά, και τούδειξε το γρόθο.
«Κατά τον περί φυτειών και πευκακίων νόµον, τους απαντά µ’ ευγένειαν, αλλάξετε το δρόµον».
Αυτοί ολίγον προχωρούν, ο χωροφύλαξ στέκει, και όπως πέφτει, Περικλή, φρικτό αστροπελέκι,
του δίνει µια, του δίνει δυο, του δίνει τρεις και δέκα… σκούζει ο Αγγλος δυνατά, σκούζει και η γυναίκα.
Ο Αγγλος λέγει: Νίκολσον και Αγγλική πρεσβεία, και αντιτάσσει, Περικλή, τη βία εις τη βία.
Ελλάδα, τότε και μετά και τώρα: για γέλια και για κλάματα!
