Αδιαμφισβήτητη η ελληνική κυριαρχία στα 3.000 νησιά του Αιγαίου, σύμφωνα με απόρρητη έκθεση της CIA – Το μνημόνιο πληροφοριών των Αμερικάνων, που προέβλεπε ξέσπασμα πολέμου στο Αιγαίο σε περίπτωση επέκτασης στα 12 μίλια.
Επαναφέρει και επεκτείνει όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και νότια της Κρήτης το casus belli η Τουρκία, μία ευθεία απειλή πολέμου, που ουσιαστικά δεν αποσύρθηκε ποτέ από την κορυφή της πυραμίδας της επιθετικής εθνικής στρατηγικής της εις βάρος της χώρας μας. Η επικίνδυνη κλιμάκωση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις με ευθύνη της Άγκυρας παρακολουθείται με ιδιαίτερη προσοχή και προβληματισμό από την Ουάσιγκτον καθώς μία ενδεχόμενη σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών θα έθετε σε κίνδυνο ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ σε μία εξαιρετικά ευαίσθητη γεωγραφική περιοχή αλλά και τη συνοχή της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.
Η άσκηση από την Ελλάδα του αναφαίρετου δικαιώματος της να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια και η πιθανή στρατιωτική αντίδραση της Τουρκίας σε μία τέτοια περίπτωση αποτελούν σταθερό πεδίο ενδιαφέροντος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής τις τελευταίες δεκαετίες. Μπορεί η «θλίψη», με την οποία αντιμετωπίζει επί του παρόντος το Στέιτ Ντιπάρτμεντ τις απαράδεκτες δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, να συνιστά μια τυπική μονολεκτική διπλωματική απάντηση όμως οι ΗΠΑ έχουν πλήρη γνώση αλλά και θέση για τα όσα συμβαίνουν στο Αιγαίο από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 έως και σήμερα.
CIA: Αιγαίο: Μία νέα ματιά σε ένα παλιό πρόβλημα
Στο πλαίσιο αυτό, στο μικροσκόπιο της CIA έχει μπει το σύνολο των τουρκικών διεκδικήσεων ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες να συντάσσουν λεπτομερείς απόρρητες εκθέσεις προς την πολιτική ηγεσία αναφορικά με το «εκρηκτικό» παζλ των σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας. Ιδιαίτερα χρήσιμη στην κατεύθυνση κατανόησης του τρόπου, με τον οποίο προσεγγίζει διαχρονικά η Ουάσιγκτον τις «ελληνοτουρκικές διαφορές», είναι το απόρρητο μνημόνιο πληροφοριών της CIA του Νοεμβρίου 1984 με θέμα, «Η διαμάχη για το Αιγαίο: Μία νέα ματιά σε ένα παλιό πρόβλημα». Στην πολυσέλιδη έκθεση εξετάζονταν η εξέλιξη των θεμάτων του Αιγαίου και οι νομικές τους διαστάσεις, συμπεριλαμβανομένων των συμφερόντων και των θέσεων κάθε πλευράς καθώς και οι προοπτικές επίλυσης τους αλλά και τις επιπτώσεις τους για τα συμφέροντα των ΗΠΑ.
Στην έκθεση αυτή αναγνωρίζεται ότι η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας θα μπορούσε να πυροδοτήσει μία ελληνοτουρκική σύγκρουση, κατά την οποία «και οι δύο πλευρές θα περίμεναν από τις Ηνωμένες Πολιτείες (και πιθανώς το ΝΑΤΟ) να μεσολαβήσουν γρήγορα για κατάπαυση του πυρός και απεμπλοκή. Εάν η απάντηση της Ουάσιγκτον θεωρούνταν μη ικανοποιητική, η πρόσβαση των ΗΠΑ σε εγκαταστάσεις σε μία ή και στις δύο χώρες θα μπορούσε να τεθεί σε κίνδυνο, παρεμποδίζοντας σημαντικές στρατηγικές στρατιωτικές λειτουργίες και λειτουργίες πληροφοριών. Σε ένα χειρότερο σενάριο είτε η μία είτε και οι δύο σύμμαχες χώρες θα μπορούσαν να αποσυρθούν από το ΝΑΤΟ».
CIA: Το δικαίωμα της Ελλάδας για τα 12 ναυτικά μίλια
Στο προοίμιο της έκθεσης ξεκαθαρίζεται κατά τον πιο απόλυτο τρόπο ότι η κυριαρχία της χώρας μας σε όλα τα νησιά του Αιγαίου είναι αδιαμφισβήτητη, θέση, που δεν έχει μεταβληθεί έως σήμερα. «Η κυριαρχία της Ελλάδας στα 2.000 έως 3.000 νησιά της στο Αιγαίο -ορισμένα βρίσκονται σε απόσταση μόλις 3 μιλίων από τις τουρκικές ακτές- δεν αμφισβητείται. Ωστόσο, υπάρχει ένα πλέγμα δικαιοδοτικών διαφορών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας σχετικά με τον ορισμό των αεροπορικών και θαλάσσιων δικαιωμάτων, την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και τη στρατιωτικοποίηση ορισμένων ελληνικών νησιών του Αιγαίου».
Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες θεωρούσαν την εποχή εκείνη πώς «η άσκηση από την Ελλάδα του δικαιώματός της να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα στο Αιγαίο από 6 μίλια σε 12 μίλια θα προκαλούσε σχεδόν σίγουρα μια τουρκική ναυτική εισβολή στα αμφισβητούμενα ύδατα – η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει σύγκρουση με τις ελληνικές δυνάμεις. Αν και η πρόσφατη συσσώρευση των νησιωτικών στρατιωτικών δυνάμεων της Ελλάδας έχει προκαλέσει μέχρι στιγμής μόνο διπλωματικές διαμαρτυρίες από την Τουρκία, η Άγκυρα θα μπορούσε να απαντήσει πιο δυναμικά σε πρόσθετες συγκεντρώσεις στρατευμάτων. Αν και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ακούσιες συγκρούσεις, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ευρύτερες εχθροπραξίες, η προμελετημένη επιθετικότητα είτε από την Ελλάδα είτε από την Τουρκία για τις διαφορές στο Αιγαίο είναι απίθανη, κατά την άποψη μας. Και οι δύο χώρες έχουν δείξει την επιθυμία να αποφύγουν τις εχθροπραξίες».
Οι Έλληνες θέλουν να προστατεύσουν τα νησιά τους στο Αιγαίο
Οι Αμερικανοί εκτιμούσαν ότι «η Αθήνα είναι πεπεισμένη ότι ο απώτερος στόχος της Άγκυρας είναι να διχοτομήσει το Αιγαίο και τελικά να αμφισβητήσει την κυριαρχία της Ελλάδας σε ορισμένα από τα νησιά της αλλά την ίδια στιγμή οι Έλληνες δε θέλουν να διακινδυνεύσουν μια εξαντλητική σύγκρουση. Ομοίως, η Άγκυρα, αν και απροετοίμαστη να νομιμοποιήσει το υφιστάμενο καθεστώς στο Αιγαίο, θεωρεί ότι τα πολύπλοκα στοιχεία του βρίσκονται σε μια κατάσταση εύθραυστης ισορροπίας. Έτσι, η σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι πιο πιθανό να προέλθει από μια στρατιωτική σύγκρουση στην Κύπρο, που θα μπορούσε να επεκταθεί στο Αιγαίο και πιθανώς στη Θράκη – μόνο και μόνο επειδή οι Έλληνες αναγνωρίζουν το σαφές στρατιωτικό πλεονέκτημα της Τουρκίας σε μια σύγκρουση, που θα περιοριζόταν στην Κύπρο. Οι Έλληνες θα είχαν ένα μικρό πλεονέκτημα στις εναέριες μάχες στο Αιγαίο και το λιγότερο θα διατηρούσαν το πλεονέκτημα τους στις ναυτικές εμπλοκές. Στη συνοριακή περιοχή της Θράκης, το δύσκολο έδαφος είναι πιθανό να αντισταθμίσει το πλεονέκτημα ανθρώπινου δυναμικού των Τούρκων και οι μάχες εκεί πιθανότατα θα κατέληγαν σε αδιέξοδο. Ακόμη και αν δεν υπάρχουν στρατιωτικές εχθροπραξίες, οι ελληνοτουρκικές διαφορές για τα θέματα του Αιγαίου θα περιπλέξουν τις σχέσεις των ΗΠΑ με την Αθήνα και την Άγκυρα».
Για τη CIA ήταν σαφές από την περίοδο εκείνη πως «οι διαφωνίες για τα χωρικά ύδατα και τη στρατιωτικοποίηση των νησιών είναι οι πιο δυσεπίλυτες επειδή επηρεάζουν τον έλεγχο των οικονομικών διαδρόμων και την άμυνα των ακτών…Διακυβεύονται η πιθανή εκμετάλλευση των πόρων της υφαλοκρηπίδας, η πρόσβαση και ο έλεγχος της αεροπορικής και θαλάσσιας διέλευσης μέσω του Αιγαίου και η κατανομή των ευθυνών διοίκησης και ελέγχου του ΝΑΤΟ στην περιοχή». Σύμφωνα με το περιεχόμενο της έκθεσης, «κάθε χώρα πιστεύει ότι οι τρέχουσες αξιώσεις της άλλης απειλούν ζωτικά εθνικά οικονομικά συμφέροντα και συμφέροντα ασφάλειας: Οι Έλληνες θέλουν να προστατεύσουν τα νησιά τους στο Αιγαίο ως αναπόσπαστο μέρος της ιστορικής τους πατρίδας και σημαντικό οικονομικά τμήμα της χώρας τους.
Πιστεύουν ότι αυτά τα νησιά αποτελούν μια πολιτική συνέχεια με την ηπειρωτική χώρα και ότι η ελληνική κυριαρχία παρέχει τη βάση για τον ελληνικό έλεγχο των περισσότερων από τους οικονομικούς πόρους του βυθού και των δικαιωμάτων διαμετακόμισης στο Αιγαίο Πέλαγος. Είναι πεπεισμένοι ότι οι Τούρκοι έχουν σχέδια για την ελληνική νησιωτική επικράτεια και μπορεί κάποια στιγμή να χρησιμοποιήσουν βία για να την καταλάβουν. Οι Τούρκοι, από την άλλη πλευρά, πιστεύουν ότι η Ελλάδα θέλει να μετατρέψει το Αιγαίο σε μια ‘ελληνική λίμνη’, μια εξέλιξη, που πιστεύουν ότι θα μπορούσε να δώσει στην Αθήνα τον έλεγχο της εμπορικής διέλευσης προς τα δυτικά λιμάνια της Τουρκίας, να περιορίσει την ικανότητα της Τουρκίας να διεξάγει στρατιωτικές ασκήσεις πέραν της ακτής της στερώντας στην Άγκυρα το δικαίωμα να εξερευνήσει την περιοχή, που οι Τούρκοι θεωρούν δική τους υφαλοκρηπίδα πάνω στην οποία βρίσκονται πολλά από τα ελληνικά νησιά επιτρέποντας στην Αθήνα να χρησιμοποιήσει τα κοντινά στρατιωτικοποιημένα νησιά για να απειλήσει την Τουρκία».
Στο μεταξύ, οι Αμερικανοί εντόπιζαν ως βασικό αποτρεπτικό παράγοντα της επίλυσης των ελληνουτουρκικών διαφορών τη θεμελιώδη αρχή τόσο της τουρκικής όσο και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής να μην εκληφθεί ως υποταγή οποιαδήποτε εξωτερική παρέμβαση. «Κάθε φορά που η Άγκυρα ή η Αθήνα αντιλαμβάνονται τέτοια πίεση (ειδικά αν δημοσιοποιηθεί) έχουν αποδείξει ότι θα θυσιάσουν άλλους στόχους για να αντισταθούν. Η αντίληψη της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια για την απομόνωση και την αποξένωσή της από τη δυτική κοινότητα αύξησε την αποφασιστικότητα της να μην υποχωρήσει σε ζητήματα, που θεωρούνται ζητήματα εθνικού ενδιαφέροντος και αρχών.
Η αντίληψη της Ελλάδας για μια κλίση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ προς την Τουρκία την κάνει ιδιαίτερα δύσπιστη ως προς τις εκκλήσεις της Δύσης για συμβιβασμό». Συνεπώς, «το παιχνίδι της εσωτερικής πολιτικής καθιστά ακόμη πιο δύσκολο τον μετριοπαθή χειρισμό αυτών των θεμάτων του Αιγαίου. Καθεστώτα, που είναι διατεθειμένα να κάνουν παραχωρήσεις σπάνια κυβέρνησαν και στις δύο χώρες ταυτόχρονα, μια κατάσταση που είναι πιθανό να συνεχιστεί. Το εγχώριο πολιτικό κόστος του συμβιβασμού φαίνεται μεγάλο για τους πολιτικούς ηγέτες».
Όπως αναφέρεται στην απόρρητη έκθεση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, «τα επίμαχα ζητήματα – πώς να χωριστεί η υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο, πώς να οργανωθεί η αεροπορική και θαλάσσια διέλευση και πώς να μοιραστούν οι αμυντικές ευθύνες του ΝΑΤΟ στην περιοχή – αντικατοπτρίζουν βαθύτερες ανησυχίες για την εδαφική ακεραιότητα, τα δικαιώματα κυριαρχίας και την εθνική ασφάλεια. Οι Έλληνες και οι Τούρκοι θέλουν να επωφεληθούν από τις εμπορικές δραστηριότητες στη θάλασσα και να προστατεύσουν την ασφάλειά τους έναντι εξωτερικών απειλών. Αν και αυτά τα συμφέροντα δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενα, η Αθήνα και η Άγκυρα έχουν υποστηρίξει θέσεις, που είναι ως επί το πλείστον ασυμβίβαστες».
Στο μεταξύ, η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια δεν είναι ένα θέμα, που αφορά αποκλειστικά την Ελλάδα και την Τουρκία καθώς όπως προκύπτει από το συγκεκριμένο έγγραφο, ο «ορισμός των χωρικών υδάτων για τα νησιά του Αιγαίου έχει επιπτώσεις για όλες τις χώρες, των οποίων τα πλοία διέρχονται από την περιοχή μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας ή της Θάλασσας του Μαρμαρά και της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία διεκδικούν επί του παρόντος ένα όριο 6 μιλίων στο Αιγαίο.
Στις περιπτώσεις, που ο διαχωρισμός μεταξύ των ανατολικότερων ελληνικών νησιών και της τουρκικής ηπειρωτικής χώρας είναι μικρότερος από 12 μίλια, τόσο η Αθήνα όσο και η Άγκυρα θεωρούν ότι η διαχωριστική γραμμή βρίσκεται στο μέσον μεταξύ τους. Το ισχύον όριο χωρικών υδάτων των 6 μιλίων επιτρέπει ορισμένους διαδρόμους ανοικτής θάλασσας στο Αιγαίο. Σε περίπτωση, που η Ελλάδα επιλέξει να εφαρμόσει το όριο των 12 μιλίων, που επιτρέπεται πλέον βάσει της πρόσφατης Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, δε θα παρέμεναν διάδρομοι ανοικτής θάλασσας μέσω του Αιγαίου».
